KÜLTÜR VE SANAT Sayı: 21
T. İş Bankası- 1994
Sf. 45- AFYON KARAHİSAR YÖRÜKLERİ
Dinar İlçesi'nin Çölovası'nda yer alan köyleri, yörüklerin yerleşmeleriyle kurulmuştur.
Başmakçı İlçesi'nin Ovacık, Yukarıbeltarla, Aşağıbeltarla ( Sarıkeçili Yörüğü ), Küllüce ( Horzum Yörüğü ), Akkeçili ( Akkeçili Yörüğü ) Köyleri yörüklerle iskân edilmiştir.
Dazkırı İlçesi'nin Örtülü ( Horzum Yörüğü ), Darıcılar ( Tekeli Yörüğü ), Kızılören, Çiftlik, Akkoyunlu, Madenler, Gökcek, Körkuyu, Kırka, Çevlik, Arıköy, Yassıören, Örtülü, Karaağaç kuyusu, Yüreğil, Sarıköy ( Sarıkeçili Yörüğü ),Ekinlik, Çığrı, Ovacık, Yandağ, Akpınar ( Sarıkeçili Yörüğü ) Köyleri yörüklerin iskânı sonucu oluşmuştur.
Dinar İlçesi'nin Yelalan, Bademler, Palaz, Yeşilçat, Pınarlı ( Sarıkeçili Yörüğü ), Yaka ( Horzum Yörüğü ), Kızıllı, Cerit Yaylası ( Cerit, Mucan Yörüğü ), Belenpınar, Tugaylı, Çakıcı ( Buhurcu Yörüğü ), Bağcılar ( Türkmen ), Çürüklü ( Türkmen ), Akpınar ( Türkmen ), Ovacık ( Türkmen ), Muratlı ( Mucan Yörüğü ), Keklicek ( Mucan Yörüğü ), Çağlayan ( Türkmen ), Çobansaray ( Türkmen ), Alacaatlı ( Türkmen ), Karakuyu ( Türkmen ), Çapalı ( Türkmen ), Bülüçalan ( Horzum Yörüğü ) ve Çiçektepe köyleri Türkmen ve Yörük yerleşimi sonucu oluşmuştur.
Evciler İçesi'nin Bostanlı ve Madenler ( Horzum Yörüğü ) Köyleri Yörüktür.
Musa SEYİRCİ
31 Ağustos 2010 Salı
30 Ağustos 2010 Pazartesi
BAYAT OYMAĞI
OĞUZLAR ( TÜRKMENLER )
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları-1972
Sf. 232- XVII. Yüzyılda Bayat adını taşıyan bir oymağa da Kütahya Yörükleri arasında tesadüf edilmektedir.Kütahya'nın Geyikler yöresinde yaşayan bu Bayat adlı oymak II. Bayezid devrinde 53 vergi nüfusuna sahip idi.
Prof. Dr. Faruk SÜMER
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları-1972
Sf. 232- XVII. Yüzyılda Bayat adını taşıyan bir oymağa da Kütahya Yörükleri arasında tesadüf edilmektedir.Kütahya'nın Geyikler yöresinde yaşayan bu Bayat adlı oymak II. Bayezid devrinde 53 vergi nüfusuna sahip idi.
Prof. Dr. Faruk SÜMER
BEYPAZARI
BEYPAZARI
Sf. 20- Evliya Çelebi Seyahatnamesinde gezi notları
İlk kuruluşunu bilmiyoruz. Fakat ilk fatihi Kütahya Beylerinden Germiyanoğlu Yakup Şah'ın veziri Dinar Hezar'dır. Onun için şehre Germiyan Hezar da derler.
Sf. 20- Evliya Çelebi Seyahatnamesinde gezi notları
İlk kuruluşunu bilmiyoruz. Fakat ilk fatihi Kütahya Beylerinden Germiyanoğlu Yakup Şah'ın veziri Dinar Hezar'dır. Onun için şehre Germiyan Hezar da derler.
BAKIR ÇAĞI-HÖYÜKLER
TÜRKİYE REHBERİ
Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu
SF. 495- Dinar
... Kent tarihi, İ. Ö. 3. bine değin uzanır.Dinarova, Yapağılı, Bozhöyük, Akgün, Demirli, Çapalı, Pınarbaşı, Tren Yarması, Karakuyu, Göl, Düden, İncesu, Kıyıtepe ve Tülütepe höyükleri, Avşar Köyü bağları ve Suluova İsmail Köyü höyüklerinde Bakır Çağına tarihlenen çok sayıda kalıntı bulundu. Buluntular arasında kerpiç ya da çamur duvarlı evler, ziynet eşyaları, Hitit çivi yazısı, para vb. vardır.
Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu
SF. 495- Dinar
... Kent tarihi, İ. Ö. 3. bine değin uzanır.Dinarova, Yapağılı, Bozhöyük, Akgün, Demirli, Çapalı, Pınarbaşı, Tren Yarması, Karakuyu, Göl, Düden, İncesu, Kıyıtepe ve Tülütepe höyükleri, Avşar Köyü bağları ve Suluova İsmail Köyü höyüklerinde Bakır Çağına tarihlenen çok sayıda kalıntı bulundu. Buluntular arasında kerpiç ya da çamur duvarlı evler, ziynet eşyaları, Hitit çivi yazısı, para vb. vardır.
ANADOLU'NUN TARİHİ COĞRAFYASI
ANADOLUNUN TARİHİ COĞRAFYASI-I
Türk tarih Kurumu Yayınları 2001
Sf. 10- Frigya bölgesi içinde, Hieropolis'ten ve hemen güneyindeki Laodikea'dan ( Goncalı ) doğuya doğru ilerlenerek önce, İ.Ö.V. yy da Herodotos ( VII 30 ) ve Ksenophon'un ( Anabasis 12, 6 ) zengin ve büyük bir Frigya kenti olarak niteledikleri Kolossai ( Honaz Höyüğü ) ve sonra da, tuzlu Anava ( Acıgöl ) gölünün kuzey kıyılarını izleyerek, yol üzerindeki en önemli konaklama merkezi olan Kelainai'ya ( Dinar ) varılıyordu. Büyük bir stratejik önem taşıyan kent aynı zamanda doğal güzelliklere de sahipti ve bu avantajları Akhaimenid krallarınca da iyi değerlendirilmişti. Kral Kserkses'e ( İ.Ö. 486-465 ) ait bir sarayın bulunduğu Kelainai belki Büyük Phrygia Satraplığı'nın başkentiydi. Hatta Anadolu'daki Pers işgal ordularının başkomutanı da daima burada ikamet etmekteydi. Sonraları Apameia adını alacak olan kent yollarla ilgili olarak önemini Romalılar döneminde de korudu. I. yüzyılda yaşamış ünlü coğrafyacı Strabon ( 577 ) burayı aynen şu sözlerle tanımlar:
" Apameia, Küçük Asya'nın büyük bir ticaret merkezidir ve bu kent Ephesos'tan sonra ikinci gelir; burası hem İtalya'nın hem de Yunanistan'dan gelen ticaret eşyasının genel ambarıdır.
Sf.199- Eteklerinde Apameia'nın kurulu olduğu Signia ( Akdağ ) ...
Sf. 200- Apameia kentinin sınırları içindeki sazlık bir göl olan bazen Maiandros'un kaynağı olarak anılan AULOTRENE ( AULOUKRENE ) PINARBAŞI gölü mitolojiye göre, Athena'nın kıyısında flüt çaldığı ve sonra da gölün sularında şişkin yanaklarını fark edince kızarak, flütünü fırlatıp attığı yerdi.
Sf. 205- ... gölün güneybatı ucu civarındaki Bonita ( Çardak ) ve kuzeydoğu uç yakınlarındaki Lakerion ( Dazkırı ? ) kasabaları geçildikten sonra, Phrygia'nın en ünlü kentlerinden biri olan Kelainai'ya ( Dinar ) varılır. Hitit metinlerinde adının Kuwalija olarak geçtiği sanılan kentin Midas tarafından kurulduğuna inanılmaktaydı. Büyük bir stratejik önem taşıyan kent aynı zamanda doğal güzelliklere sahipti. Bu avantajları Akhaimenid krallarınca iyi değerlendirilmişti. Kserkses'e ( İÖ. 486-465 ) ait bir sarayın bulunduğu ve Akhaimenidler'in çok önem verdikleri, belki de büyük Phrygia Satraplığı'nın başkenti olan bu büyük ve zengin kentte aynı zamanda içinden Maiandros'un ( Büyük Menderes ) aktığı geniş bir av parkı vardı. Maiandros ve Heredotos'un ( VII 26 ) Katarrektes dediği Marsyas ( Çine çayı ) ırmaklarının kaynakları da bu yörededir.
Seleukos krallarından Antiokhos Soter ( İÖ. 324-261 ) bu eski kenti düzlüğe taşıyarak yeniden kurdu ve adını da annesi Apama'ya göre Apameia ya da Apameia Kibotos olarak değiştirdi ( Liv. XXXVIII 12, 5 ). Bu yeni askeri koloni kenti, bölgeden geçen çok önemli yolların denetimini yapması yanında, özellikle bir alışveriş merkezi olarak büyük bir önem kazandı. Strabon ( 577 ) onu aynen şu sözlerle tanımlamaktadır: " Apameia, Asia'nın büyük bir ticaret merkezidir. Burada Asia'yı özel bir anlamda ( Küçük Asia ) kullanıyorum ve bu kent Ephesos'tan sonra ikinci gelir; Burası hem İtalya'nın hem de Yunanistan'dan gelen ticaret eşyasının genel ambarıdır. " İÖ. 188 yılında Romalılar ile Seleukoslar arasında yapılan ve tarihe Apameia Barışı olarak geçen antlaşma da burada gerçekleştirildi. Roma egemenliği döneminde, içinde 15 küçük kasabanın bulundu bir conventus ( yargı bölgesi ) merkezi olan kent 53 yılındaki bir depremden önemli derecede zarar görerek, bu tarihten sonra önemini yitirmeye başladı ( Tacit., Ann. XII 57 ). Hristiyanlık döneminde Psidia bölgesine bağlı piskoposluk merkezlerinden biriydi. Büyüklük açısından Ephesos ile karşılaştırılabilen bu görkemli kentten günümüze, ne yazık ki, fazla kalıntı gelebilmiş değildir. Doğal bir kayalığın batıya bakan yamacı üzerinde kurulu Hellenistik-Roma tiyatrosu ile stadion ve hamam belli başlı kalıntılarını oluşturur.
Sf. 206- Aynı yol üzerinden kuzeydoğuya doğru, kurucu olarak Akamas'ı tanıyan, Hristiyanlık döneminde Pisidia bölgesine bağlı piskoposluk merkezi durumundaki küçük Metropolis ( Tatarlı ) ve Euphorbion ( Kınık ) kasabaları geçildikten sonra, kuzeye doğru bölgenin orta kısmındaki kentlerden en tanınmışı Synnada'ya ( Şuhut ) varılır.
Sf. 211- Apameia'da yetiştirilen üzümden yapılan şarap oldukça ünlüydü ( Plinius, Naturalis Historia London 1958 )
Veli SEVİN
Türk tarih Kurumu Yayınları 2001
Sf. 10- Frigya bölgesi içinde, Hieropolis'ten ve hemen güneyindeki Laodikea'dan ( Goncalı ) doğuya doğru ilerlenerek önce, İ.Ö.V. yy da Herodotos ( VII 30 ) ve Ksenophon'un ( Anabasis 12, 6 ) zengin ve büyük bir Frigya kenti olarak niteledikleri Kolossai ( Honaz Höyüğü ) ve sonra da, tuzlu Anava ( Acıgöl ) gölünün kuzey kıyılarını izleyerek, yol üzerindeki en önemli konaklama merkezi olan Kelainai'ya ( Dinar ) varılıyordu. Büyük bir stratejik önem taşıyan kent aynı zamanda doğal güzelliklere de sahipti ve bu avantajları Akhaimenid krallarınca da iyi değerlendirilmişti. Kral Kserkses'e ( İ.Ö. 486-465 ) ait bir sarayın bulunduğu Kelainai belki Büyük Phrygia Satraplığı'nın başkentiydi. Hatta Anadolu'daki Pers işgal ordularının başkomutanı da daima burada ikamet etmekteydi. Sonraları Apameia adını alacak olan kent yollarla ilgili olarak önemini Romalılar döneminde de korudu. I. yüzyılda yaşamış ünlü coğrafyacı Strabon ( 577 ) burayı aynen şu sözlerle tanımlar:
" Apameia, Küçük Asya'nın büyük bir ticaret merkezidir ve bu kent Ephesos'tan sonra ikinci gelir; burası hem İtalya'nın hem de Yunanistan'dan gelen ticaret eşyasının genel ambarıdır.
Sf.199- Eteklerinde Apameia'nın kurulu olduğu Signia ( Akdağ ) ...
Sf. 200- Apameia kentinin sınırları içindeki sazlık bir göl olan bazen Maiandros'un kaynağı olarak anılan AULOTRENE ( AULOUKRENE ) PINARBAŞI gölü mitolojiye göre, Athena'nın kıyısında flüt çaldığı ve sonra da gölün sularında şişkin yanaklarını fark edince kızarak, flütünü fırlatıp attığı yerdi.
Sf. 205- ... gölün güneybatı ucu civarındaki Bonita ( Çardak ) ve kuzeydoğu uç yakınlarındaki Lakerion ( Dazkırı ? ) kasabaları geçildikten sonra, Phrygia'nın en ünlü kentlerinden biri olan Kelainai'ya ( Dinar ) varılır. Hitit metinlerinde adının Kuwalija olarak geçtiği sanılan kentin Midas tarafından kurulduğuna inanılmaktaydı. Büyük bir stratejik önem taşıyan kent aynı zamanda doğal güzelliklere sahipti. Bu avantajları Akhaimenid krallarınca iyi değerlendirilmişti. Kserkses'e ( İÖ. 486-465 ) ait bir sarayın bulunduğu ve Akhaimenidler'in çok önem verdikleri, belki de büyük Phrygia Satraplığı'nın başkenti olan bu büyük ve zengin kentte aynı zamanda içinden Maiandros'un ( Büyük Menderes ) aktığı geniş bir av parkı vardı. Maiandros ve Heredotos'un ( VII 26 ) Katarrektes dediği Marsyas ( Çine çayı ) ırmaklarının kaynakları da bu yörededir.
Seleukos krallarından Antiokhos Soter ( İÖ. 324-261 ) bu eski kenti düzlüğe taşıyarak yeniden kurdu ve adını da annesi Apama'ya göre Apameia ya da Apameia Kibotos olarak değiştirdi ( Liv. XXXVIII 12, 5 ). Bu yeni askeri koloni kenti, bölgeden geçen çok önemli yolların denetimini yapması yanında, özellikle bir alışveriş merkezi olarak büyük bir önem kazandı. Strabon ( 577 ) onu aynen şu sözlerle tanımlamaktadır: " Apameia, Asia'nın büyük bir ticaret merkezidir. Burada Asia'yı özel bir anlamda ( Küçük Asia ) kullanıyorum ve bu kent Ephesos'tan sonra ikinci gelir; Burası hem İtalya'nın hem de Yunanistan'dan gelen ticaret eşyasının genel ambarıdır. " İÖ. 188 yılında Romalılar ile Seleukoslar arasında yapılan ve tarihe Apameia Barışı olarak geçen antlaşma da burada gerçekleştirildi. Roma egemenliği döneminde, içinde 15 küçük kasabanın bulundu bir conventus ( yargı bölgesi ) merkezi olan kent 53 yılındaki bir depremden önemli derecede zarar görerek, bu tarihten sonra önemini yitirmeye başladı ( Tacit., Ann. XII 57 ). Hristiyanlık döneminde Psidia bölgesine bağlı piskoposluk merkezlerinden biriydi. Büyüklük açısından Ephesos ile karşılaştırılabilen bu görkemli kentten günümüze, ne yazık ki, fazla kalıntı gelebilmiş değildir. Doğal bir kayalığın batıya bakan yamacı üzerinde kurulu Hellenistik-Roma tiyatrosu ile stadion ve hamam belli başlı kalıntılarını oluşturur.
Sf. 206- Aynı yol üzerinden kuzeydoğuya doğru, kurucu olarak Akamas'ı tanıyan, Hristiyanlık döneminde Pisidia bölgesine bağlı piskoposluk merkezi durumundaki küçük Metropolis ( Tatarlı ) ve Euphorbion ( Kınık ) kasabaları geçildikten sonra, kuzeye doğru bölgenin orta kısmındaki kentlerden en tanınmışı Synnada'ya ( Şuhut ) varılır.
Sf. 211- Apameia'da yetiştirilen üzümden yapılan şarap oldukça ünlüydü ( Plinius, Naturalis Historia London 1958 )
Veli SEVİN
AFYONKARAHİSARLI ŞAİRLER, YAZARLAR, HATTATLAR
AFYON KARAHİSAR'LI ŞAİRLER YAZARLAR HATTATLAR
İpek Matbaası 1971
Sf. 68- Sandıklılı Fikri
... Daha sonra Dinar'da öğretmenlik yaptı. Tarikata katıldı. Bundan sonra da divanını yazmaya başladı. Alfabe sırasıyla yazdığı Divanının Dinar'da Emeksizoğlu Hasan Efendi'de olduğu söylenmektedir. Bu zat divanı bastırmamıştır. Şairin el yazısıyla muntazam bir şekilde yazdığı müsvettelerin ne olduğu bilinmemektedir.
...
1904 yılında Dinar'da ölmüştür.
Sf. - Hüseyin Efendi ( Dinarî )
Afyon Karahisar'a bağlı Dazkırı İlçesi(nin Kemişi köyünde doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Tahsilini bitirdikten sonra Burdur'a gitmiş ve ölünceye değin orada kalmıştır.
Hüseyin Efendi Burdur'da çeşitli medreselerde öğretmenlik yapmış ve burada birçok eser yazmıştır.
Eserlerinde Dinarî mahlasını kullanmış ve daha çok bu mahlasla anılmıştır.
Bursalı Tahir'in Osmanlı Müellifleri ( C: 1 sayfa: 309 ) adlı eserinde de belirttiği üzere, Hüseyin Efendi 1876 yılında Burdur'da ölmüştür.
Bilinen eserleri şunlardır
1- Haşiye-i Kazimir
2- Haşiye-i Celel
3- Risale-i Ruh
4- Risale-i Nefis
İrfan Ünver NASRATTINOĞLU
İpek Matbaası 1971
Sf. 68- Sandıklılı Fikri
... Daha sonra Dinar'da öğretmenlik yaptı. Tarikata katıldı. Bundan sonra da divanını yazmaya başladı. Alfabe sırasıyla yazdığı Divanının Dinar'da Emeksizoğlu Hasan Efendi'de olduğu söylenmektedir. Bu zat divanı bastırmamıştır. Şairin el yazısıyla muntazam bir şekilde yazdığı müsvettelerin ne olduğu bilinmemektedir.
...
1904 yılında Dinar'da ölmüştür.
Sf. - Hüseyin Efendi ( Dinarî )
Afyon Karahisar'a bağlı Dazkırı İlçesi(nin Kemişi köyünde doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Tahsilini bitirdikten sonra Burdur'a gitmiş ve ölünceye değin orada kalmıştır.
Hüseyin Efendi Burdur'da çeşitli medreselerde öğretmenlik yapmış ve burada birçok eser yazmıştır.
Eserlerinde Dinarî mahlasını kullanmış ve daha çok bu mahlasla anılmıştır.
Bursalı Tahir'in Osmanlı Müellifleri ( C: 1 sayfa: 309 ) adlı eserinde de belirttiği üzere, Hüseyin Efendi 1876 yılında Burdur'da ölmüştür.
Bilinen eserleri şunlardır
1- Haşiye-i Kazimir
2- Haşiye-i Celel
3- Risale-i Ruh
4- Risale-i Nefis
İrfan Ünver NASRATTINOĞLU
AFYONKARAHİSAR KÜTÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR
KÜTÜĞÜ
Sf. 191- ...
Ancak H. 1270/M. 1853/54 senesine ait kazaların tahmini mahsulat miktarı ile
kaza nüfuslarını gösteren bir defterden Geyikler, Şeyhli, Dazkırı ve Çal
civarının Karahisar-ı Sahip Sancağına dahil edilerek yeni kazalar ihdas
edildiği anlaşılmaktadır.
BA, MAD, nr.
19505, s. 1-5
Sf.
?? sf ekle
Aulotrene: Eldere Köyü
Marsyas Nehri: Suçıkan
Obrimos Nehri: Şeyh Arap Suyu
Orgas Nehri: Norgas Çayı
Paradaios: Av Bahçesi ( Apameia )
Polynteri: Alparslan Okçular
Therma Kaynakları: Ilıca
24 Ağustos 2010 Salı
16. YÜZYILDA KÜTAHYA
TÜRKLÜK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Sayı : 2 1988
Marmara Üni. Fen-Edebiyat Fak.
XVI. Yüzyılda Osmanlı İdari Teşkilatında Kütahya ( Sf. 201-239 )
Sf. 226- II. Bayezid devrinde tanzim edildiği tahmin edilen bir defterde Kütahya Sancağının kazaları olduğu anlaşılan şu isimler kayıtlıdır. Gediz, Eğrigöz, Simav, Güre, Kula, Uşak, Lazkiye, Honaz, Homa, Geyikler (21)
II. Bayezid devrine en yakın tarihte tanzim edilmiş olan h. 919/1513 tarihli Anadolu'daki kadılıkları ihtiva eden bir defterdeki (22) Kütahya Sancağının kazaları karşılaştırılmak suretiyle bir fikir edinilebilir.
21 BA, Maliye, nu. 152, vr. 3b. vd.
22 TSMA, nu. D. 929
Marmara Üni. Fen-Edebiyat Fak.
XVI. Yüzyılda Osmanlı İdari Teşkilatında Kütahya ( Sf. 201-239 )
Sf. 226- II. Bayezid devrinde tanzim edildiği tahmin edilen bir defterde Kütahya Sancağının kazaları olduğu anlaşılan şu isimler kayıtlıdır. Gediz, Eğrigöz, Simav, Güre, Kula, Uşak, Lazkiye, Honaz, Homa, Geyikler (21)
II. Bayezid devrine en yakın tarihte tanzim edilmiş olan h. 919/1513 tarihli Anadolu'daki kadılıkları ihtiva eden bir defterdeki (22) Kütahya Sancağının kazaları karşılaştırılmak suretiyle bir fikir edinilebilir.
21 BA, Maliye, nu. 152, vr. 3b. vd.
22 TSMA, nu. D. 929
9 Ağustos 2010 Pazartesi
MİLLÎ MÜCADELEDE DİNAR
MİLLİ MÜCADELEDE DENİZLİ; ISPARTA VE BURDUR SANCAKLARI
SF. 172- ... Yunan saldırılarının aleyhimize gelişmesi üzerine Nazilli Heyeti Merkeziyesi veya İzmir Güney Cephesi Heyeti Merkeziyesi eşyalarını toplayarak 24 Haziranda Denizli'ye taşındı. Orada da kendisini emniyette görmeyen heyet, 4 Temmuzda Dinar'a bir müddet sonra Burdur'a yerleşti.(103)
(103) Asaf Gökbel s.401 ( Milli Mücadelede Aydın )
Sf. 257- ... Bu havalideki Delibaş isyanını bastırmakla görevlendirilmiş olan Refet Bey bu sırada Beyşehir'de bulunuyordu. Dinar'da bulunan Demirci Mehmet Efe'ye, derhal Isparta üzerinden isyan bölgesi Eğirdir ve Şarkikaraağaç üzerine hareket etmesi emrini verdi.
Yrd. Doç. Dr. NURİ KÖSTÜKLÜ
SF. 172- ... Yunan saldırılarının aleyhimize gelişmesi üzerine Nazilli Heyeti Merkeziyesi veya İzmir Güney Cephesi Heyeti Merkeziyesi eşyalarını toplayarak 24 Haziranda Denizli'ye taşındı. Orada da kendisini emniyette görmeyen heyet, 4 Temmuzda Dinar'a bir müddet sonra Burdur'a yerleşti.(103)
(103) Asaf Gökbel s.401 ( Milli Mücadelede Aydın )
Sf. 257- ... Bu havalideki Delibaş isyanını bastırmakla görevlendirilmiş olan Refet Bey bu sırada Beyşehir'de bulunuyordu. Dinar'da bulunan Demirci Mehmet Efe'ye, derhal Isparta üzerinden isyan bölgesi Eğirdir ve Şarkikaraağaç üzerine hareket etmesi emrini verdi.
Yrd. Doç. Dr. NURİ KÖSTÜKLÜ
STRABON'UN COĞRAFYA'SINDA APAMEİA
COĞRAFYA
ANADOLU
Arkeoloji ve Sanat Yayınları
Sf. 62- ... Epiktetos'ta Phrygia " Paroreia " olarak adlandırılan kısım ve Phrygia'nın Pisidia boyunca uzanan parçası ile Amorion dolayındaki kısımları Eumenia ve Synnada ve ondan sonra Phrygia kentlerinin en büyükleri Laodikeia kenti ile Apameia Kibotos olarak adlandırılan bir kent bulunur.
Sf. 66- Laodikeia ile Apameia arasında bulunan göl * yer altından gelen pis bir koku çıkarır.
* Şimdiki Çardak Gölü
Strabon
ANADOLU
Arkeoloji ve Sanat Yayınları
Sf. 62- ... Epiktetos'ta Phrygia " Paroreia " olarak adlandırılan kısım ve Phrygia'nın Pisidia boyunca uzanan parçası ile Amorion dolayındaki kısımları Eumenia ve Synnada ve ondan sonra Phrygia kentlerinin en büyükleri Laodikeia kenti ile Apameia Kibotos olarak adlandırılan bir kent bulunur.
Sf. 66- Laodikeia ile Apameia arasında bulunan göl * yer altından gelen pis bir koku çıkarır.
* Şimdiki Çardak Gölü
Strabon
8 Ağustos 2010 Pazar
KARATAŞ KÖYÜ HALK OYUNLARI
TÜRK HALK OYUNLARI KATALOGU Cilt: 1
Sf. 98- BUHUR: Afyon Karahisar ilinden Dinar İlçesinin Karataş Köyü oyunlarca kendine has bir âlemdir: Buhur, İspaha, Kolkırması, Deve ve hususiyle Sapa ( Zabbak ) oyunları dikkati çekiyor. Bunlar davul veya tef ile oynanırken türküleri de çağrılır. Bazan kalabalık oynanır. O arada Zabbak oyununda 20-25 kişi yer alır. Bu ve Deve oyunu yalnız erkeklere mahsustur. Düğün ve bayramlarda yürütülürler. Köse, İsbaha ve Buhur oyunlarını kadınlar gelin olacak kızın mahcubiyetini gidermek üzere oynarlar. Kolkırması, Deve ve Zabbak oyunlarını köyde herkes iyi oynar.
Sf. 98- BUHUR: Afyon Karahisar ilinden Dinar İlçesinin Karataş Köyü oyunlarca kendine has bir âlemdir: Buhur, İspaha, Kolkırması, Deve ve hususiyle Sapa ( Zabbak ) oyunları dikkati çekiyor. Bunlar davul veya tef ile oynanırken türküleri de çağrılır. Bazan kalabalık oynanır. O arada Zabbak oyununda 20-25 kişi yer alır. Bu ve Deve oyunu yalnız erkeklere mahsustur. Düğün ve bayramlarda yürütülürler. Köse, İsbaha ve Buhur oyunlarını kadınlar gelin olacak kızın mahcubiyetini gidermek üzere oynarlar. Kolkırması, Deve ve Zabbak oyunlarını köyde herkes iyi oynar.
FALİH RIFKI ATAY VE DİNAR
BİZİM AKDENİZ Hâkimiyeti Milliye Matbaası 1934
Sf. 15- İzmir Aydın demiryolunun Eğridir kolu üstünden zgeçtikten sonra, Dinar'ın su sesleri içinde sarı istep sessizliğini artık büsbütün unutuyoruz. Yeşil yayla, dağ ve sular mıntıkasının kapısındayız.
Menderes dağ dibinden çıkarak burada yatağına giriyor. Menderes! Sıtma ve sel nehrinin adı. Fakat suyun ne suçu var? Birkaç sene evvel güzel Dinar da bir sıtma ocağı idi. Onu da genç cümhuriyet tedavi etti. Uzun seneler, Isparta ve civarının genç unsurları Dinar'da yerleşmek için tabiatle boş yere boğuştular. Kamışlarından Frikya kavalları yapılmış olan, yeşil ve serin Dinar, birkaç sene içinde canlanıp büyümüştür.
F. Rıfkı ATAY
Sf. 15- İzmir Aydın demiryolunun Eğridir kolu üstünden zgeçtikten sonra, Dinar'ın su sesleri içinde sarı istep sessizliğini artık büsbütün unutuyoruz. Yeşil yayla, dağ ve sular mıntıkasının kapısındayız.
Menderes dağ dibinden çıkarak burada yatağına giriyor. Menderes! Sıtma ve sel nehrinin adı. Fakat suyun ne suçu var? Birkaç sene evvel güzel Dinar da bir sıtma ocağı idi. Onu da genç cümhuriyet tedavi etti. Uzun seneler, Isparta ve civarının genç unsurları Dinar'da yerleşmek için tabiatle boş yere boğuştular. Kamışlarından Frikya kavalları yapılmış olan, yeşil ve serin Dinar, birkaç sene içinde canlanıp büyümüştür.
F. Rıfkı ATAY
17. YÜZYILDA KÜTAHYA SANCAĞININ KAZALARI
T. D. V. İSLAM ANSİKLOPEDİSİ
Sf. 583- XVII. Yüzyılda Müneccimbaşı, Germiyan İli diye yazdığı Kütahya Sancağının kazalarını Uşak, ..., Dazkırı, Geyikler, ..., ..., Dinar maa Eşme, ... ve ... olarak bildirmektedir. Evliya Çelebi burayı 24 kadılıktan ibaret gösterir. 1083 ( 1672 ) yılında tanzim edilmiş olan deftere göre Kütahya Livâsının ..., Eşme, İnay, ..., Geyikler, ..., Dazkırı, ... olmak üzere toplam yirmiyedi kazadan meydana gelmekteydi. ( BA, KK, nr. 2657/112, vr. 16 a/b )
Not: Dinar maa Eşme İnay maa Eşme olacak. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Tarihte Kütahya Şehri eserinin 68. sayfasının 13 nolu dipnotunda: " Bunu Camiüddüvel ( Dinay ) yazmışsa da doğrusu Eşme kazasındaki ( İnay ) dır. " diyor. M. Doğan Aykanlı
Sf. 583- XVII. Yüzyılda Müneccimbaşı, Germiyan İli diye yazdığı Kütahya Sancağının kazalarını Uşak, ..., Dazkırı, Geyikler, ..., ..., Dinar maa Eşme, ... ve ... olarak bildirmektedir. Evliya Çelebi burayı 24 kadılıktan ibaret gösterir. 1083 ( 1672 ) yılında tanzim edilmiş olan deftere göre Kütahya Livâsının ..., Eşme, İnay, ..., Geyikler, ..., Dazkırı, ... olmak üzere toplam yirmiyedi kazadan meydana gelmekteydi. ( BA, KK, nr. 2657/112, vr. 16 a/b )
Not: Dinar maa Eşme İnay maa Eşme olacak. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Tarihte Kütahya Şehri eserinin 68. sayfasının 13 nolu dipnotunda: " Bunu Camiüddüvel ( Dinay ) yazmışsa da doğrusu Eşme kazasındaki ( İnay ) dır. " diyor. M. Doğan Aykanlı
BEY HEZAR (BEYPAZAR, BEYPAZARI)
BEYPAZARI
Sf. 20- Evliya Çelebi Seyahatnamesinde gezi notları
İlk kuruluşunu bilmiyoruz. Fakat ilk fatihi Kütahya Beylerinden Germiyanoğlu Yakup Şah'ın veziri Dinar Hezar'dır. Onun için şehre Germiyan Hezar da derler.
Sf. 20- Evliya Çelebi Seyahatnamesinde gezi notları
İlk kuruluşunu bilmiyoruz. Fakat ilk fatihi Kütahya Beylerinden Germiyanoğlu Yakup Şah'ın veziri Dinar Hezar'dır. Onun için şehre Germiyan Hezar da derler.
İMADÜDDİN HEZAR DİNAR
İSLAM ANSİKLOPEDİSİ
Sf. 1124- Şehrin Balıklı Mahallesindeki camiin kapısı üzerinde Selçuklu ümerasından Emir Sipehsâlâr İmâdal Din HEzar Dînâri'ye ait , 634 ( 1236 ) tarihli bir kitabe vardır.
TARİHTE KÜTAHYA ŞEHRİ
BİZANS VE SELÇUKLULARLA GERMİYAN VE OSMANOĞULLARI ZAMANINDA KÜTAHYA ŞEHRİ
Sf. 22-24 - Balıklı Cami Kitabesi (22), Hıdırlık Mescidi Kitabesi (22), İmadüddin Hezar Dinarî (23-24)
Sf. 68- Germiyan Hükûmetine Tabi Şehirler ..., Dinay maa Eşme (13), Şeyhlû ve sairedir.
(13) Bunu Camiüddüvel ( Dinay ) yazmışsa da doğrusu Eşme kazasındaki ( İnay ) dır.
Sf. 96- Anadolu Beylerbeyliği Teşkilatında Kütahya Kazaları
Kütahya Sancağına merbut kazaların adedi zaman zaman değişmiştir. Bir vakit otuzu tecavüz etmiş, sonra yirmibeşe ve daha sonra onsekize ve onaltıya inmiştir. Kazaların isimleri şunlardır: ..., Homa, Dazkırı, Geyikler kazalarını havi idi.
Bin tarihinden sonra beş kaza Kütahya'dan alınmış ve daha sonra , Çarşamba, Ezine, Honaz, Denizli, Bozöyük kazaları tefrik edilmek suretiyle Kütahya Sancağı 18 kazaya ve daha sonra onaltı kazaya tenezzül etmiştir. (3)
(3) 1083 senesinde Kütahya'ya gelen sayyah Evliya Çelebi Kütahya'nın 25 kazası olduğunu yazarak şu isimleri zikreder: ..., Tazkırı, Homa, Geyikler ...
Sf. 274-275 Evliya Çelebi seyahatnamesinde Kütahya'da ekserisi bugün de malûm olan bazı ziyaret yerlerinden bahsediyor ki şunlardır:...
Hezar Dinar sultan: Fatihi Kütahyadır, zâviyesinde âsudedir.
İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI
Sf. 22-24 - Balıklı Cami Kitabesi (22), Hıdırlık Mescidi Kitabesi (22), İmadüddin Hezar Dinarî (23-24)
Sf. 68- Germiyan Hükûmetine Tabi Şehirler ..., Dinay maa Eşme (13), Şeyhlû ve sairedir.
(13) Bunu Camiüddüvel ( Dinay ) yazmışsa da doğrusu Eşme kazasındaki ( İnay ) dır.
Sf. 96- Anadolu Beylerbeyliği Teşkilatında Kütahya Kazaları
Kütahya Sancağına merbut kazaların adedi zaman zaman değişmiştir. Bir vakit otuzu tecavüz etmiş, sonra yirmibeşe ve daha sonra onsekize ve onaltıya inmiştir. Kazaların isimleri şunlardır: ..., Homa, Dazkırı, Geyikler kazalarını havi idi.
Bin tarihinden sonra beş kaza Kütahya'dan alınmış ve daha sonra , Çarşamba, Ezine, Honaz, Denizli, Bozöyük kazaları tefrik edilmek suretiyle Kütahya Sancağı 18 kazaya ve daha sonra onaltı kazaya tenezzül etmiştir. (3)
(3) 1083 senesinde Kütahya'ya gelen sayyah Evliya Çelebi Kütahya'nın 25 kazası olduğunu yazarak şu isimleri zikreder: ..., Tazkırı, Homa, Geyikler ...
Sf. 274-275 Evliya Çelebi seyahatnamesinde Kütahya'da ekserisi bugün de malûm olan bazı ziyaret yerlerinden bahsediyor ki şunlardır:...
Hezar Dinar sultan: Fatihi Kütahyadır, zâviyesinde âsudedir.
İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI
TEKE HAVALARI
IV. AFYON KARAHİSAR ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ
Afyon Karahisar Türkülerinin Edebi ve Musiki Örgüsündeki San'at ve Estetik Yapı
Sf. 107- ... Teke havaları özellikle Afyon-Dinar-Dazkırı ve ÇÖLOVASI yörelerinde söylenen ve oynanan havalardır.
Niyazi YILMAZ TRT Sanatçısı
Afyon Karahisar Türkülerinin Edebi ve Musiki Örgüsündeki San'at ve Estetik Yapı
Sf. 107- ... Teke havaları özellikle Afyon-Dinar-Dazkırı ve ÇÖLOVASI yörelerinde söylenen ve oynanan havalardır.
Niyazi YILMAZ TRT Sanatçısı
DİNAR VE KUVÂ-YI MİLLÎYE
GÜNEYBATI ANADOLUDA KUVÂ-YI MİLLÎYE HAREKÂTI
Kültür Bakanlığı Kaynak Eserler 1990
Sf. 144- Tütenk, A. A. A.g.e. s. 12'de 20 Haziran 1919 günü Ahmet Hulusi Efendi halkını Denizli'nin açacağı mücadeleye çağırmak için Dinar'a gitti demekte ancak, s. 13'de ise " 4 Haziranda Denizliye döndüğünü " yazmaktadır.
Selek S. A. g. e. s. 140'da " Müftü Ahmet Hulusi Efendi ... muhaliflerin baskısına ve tehdidine maruz kalarak 3 Haziranda Dinar'a gitmeğe mecbur olmuştu " demektedir.
Sonuç olarak Tütenk'in yazdığı tarihlerde yanılgı olabilir.
Müftü 3 Haziranda Dinar'a gitmiştir.
Sf. 145- Dinar'daki 17. Kolordu Mızraklı Süvari Bölüğünün, Dinar'dan Sarayköy'e 10 Haziran 1919'da intikal ettiği ...
Sf. 210- Denizli Hey'eti Milliyesinin 18.7.1919 günü yapılan ilk genel toplantısı sonunda bütün milleti vatan müdafaasına davet eden beyannamesi ve Aydın muharebelerinin etkisiyle, 57. Tümen sorumluluk bölgesi olan livalar ile Afyonkarahisar'ın Dinar, Çivril kazalarında da Hey'eti Milliyelerin teşekkülü hızlandı. Bunlar hem topladıkları milislerle, hem de iaşe, giyim kuşam, cephane silah gibi hususlarda cepheyi maddi bakımdan desteklediler. Bu suretle Köşk cephesi her geçen gün kuvvetleniyordu.
Sıtkı AYDINEL
Kültür Bakanlığı Kaynak Eserler 1990
Sf. 144- Tütenk, A. A. A.g.e. s. 12'de 20 Haziran 1919 günü Ahmet Hulusi Efendi halkını Denizli'nin açacağı mücadeleye çağırmak için Dinar'a gitti demekte ancak, s. 13'de ise " 4 Haziranda Denizliye döndüğünü " yazmaktadır.
Selek S. A. g. e. s. 140'da " Müftü Ahmet Hulusi Efendi ... muhaliflerin baskısına ve tehdidine maruz kalarak 3 Haziranda Dinar'a gitmeğe mecbur olmuştu " demektedir.
Sonuç olarak Tütenk'in yazdığı tarihlerde yanılgı olabilir.
Müftü 3 Haziranda Dinar'a gitmiştir.
Sf. 145- Dinar'daki 17. Kolordu Mızraklı Süvari Bölüğünün, Dinar'dan Sarayköy'e 10 Haziran 1919'da intikal ettiği ...
Sf. 210- Denizli Hey'eti Milliyesinin 18.7.1919 günü yapılan ilk genel toplantısı sonunda bütün milleti vatan müdafaasına davet eden beyannamesi ve Aydın muharebelerinin etkisiyle, 57. Tümen sorumluluk bölgesi olan livalar ile Afyonkarahisar'ın Dinar, Çivril kazalarında da Hey'eti Milliyelerin teşekkülü hızlandı. Bunlar hem topladıkları milislerle, hem de iaşe, giyim kuşam, cephane silah gibi hususlarda cepheyi maddi bakımdan desteklediler. Bu suretle Köşk cephesi her geçen gün kuvvetleniyordu.
Sıtkı AYDINEL
DİNAR'A BAĞLI ÇARDAK KÖYÜ
KİTABELER ( İstanbul Devlet Matbaası 1347-1929 )
Sf. 210- Dinar Kazasına merbut olup şömendöferle Denizl'iye yakın olan Çardak Köyünde ...
Balıkesir Meb'usu Uzunçarşılıoğlu ismail Hakkı
Sf. 210- Dinar Kazasına merbut olup şömendöferle Denizl'iye yakın olan Çardak Köyünde ...
Balıkesir Meb'usu Uzunçarşılıoğlu ismail Hakkı
DİNAR'DA HIDIRELLEZ
TÜRK HALK MÜZİĞİ VE OYUNLARI DERGİSİ Cilt : 1 Sayı : 2
TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDEN DERLEMELER
HIDIRELLEZ ÖZEL SAYISI - 1982
Afyonda Hıdırellez Geleneği ( Sf. 131-136 )
Sf. 132- Hazırlıklarla ilgili olarak, Dinar'da görülen bir başka uygulamada, daha önce oluşturulan bir heyet, Hıdırellezden bir gün önce, kapı kapı dolaşarak evlerden yağ, tuz, bulgur, tavuk, koyun, kuzu toplar. Öğle namazından sonra dualar edilir ve tüm halka toplanan yiyeceklerle hazırlanan aş dağıtılır. Buna " Hıdırellez Aşı " denmektedir.
Alparslan SANTUR
TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDEN DERLEMELER
HIDIRELLEZ ÖZEL SAYISI - 1982
Afyonda Hıdırellez Geleneği ( Sf. 131-136 )
Sf. 132- Hazırlıklarla ilgili olarak, Dinar'da görülen bir başka uygulamada, daha önce oluşturulan bir heyet, Hıdırellezden bir gün önce, kapı kapı dolaşarak evlerden yağ, tuz, bulgur, tavuk, koyun, kuzu toplar. Öğle namazından sonra dualar edilir ve tüm halka toplanan yiyeceklerle hazırlanan aş dağıtılır. Buna " Hıdırellez Aşı " denmektedir.
Alparslan SANTUR
7 Ağustos 2010 Cumartesi
OĞUZ BOYLARINA AİT YER ADLARI
TÜRKLER 6. cilt
Merhum Üstad Yazılarından
Faruk Sümer
Anadoluda Oğuz Boylarına Ait Yer Adları ( Sf. 335-337 )
Sf. 336-
Boyun Adı
Yavı-Kayı
Vasfı
Köy
Sancağı
Kütahya
Kazası
Geyikler
Vergi Nüfusu
19
Merhum Üstad Yazılarından
Faruk Sümer
Anadoluda Oğuz Boylarına Ait Yer Adları ( Sf. 335-337 )
Sf. 336-
Boyun Adı
Yavı-Kayı
Vasfı
Köy
Sancağı
Kütahya
Kazası
Geyikler
Vergi Nüfusu
19
16. YÜZYILDA KÜTAHYA SANCAĞI
TÜRKLÜK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Sayı : 2 1988
Marmara Üni. Fen-Edebiyat Fak.
XVI. Yüzyılda Osmanlı İdari Teşkilatında Kütahya ( Sf. 201-239 )
Sf. 226- II. Bayezid devrinde tanzim edildiği tahmin edilen bir defterde Kütahya Sancağının kazaları olduğu anlaşılan şu isimler kayıtlıdır. Gediz, Eğrigöz, Simav, Güre, Kula, Uşak, Lazkiye, Honaz, Homa, Geyikler (21)
II. Bayezid devrine en yakın tarihte tanzim edilmiş olan h. 919/1513 tarihli Anadolu'daki kadılıkları ihtiva eden bir defterdeki (22) Kütahya Sancağının kazaları karşılaştırılmak suretiyle bir fikir edinilebilir.
21 BA, Maliye, nu. 152, vr. 3b. vd.
22 TSMA, nu. D. 929
Marmara Üni. Fen-Edebiyat Fak.
XVI. Yüzyılda Osmanlı İdari Teşkilatında Kütahya ( Sf. 201-239 )
Sf. 226- II. Bayezid devrinde tanzim edildiği tahmin edilen bir defterde Kütahya Sancağının kazaları olduğu anlaşılan şu isimler kayıtlıdır. Gediz, Eğrigöz, Simav, Güre, Kula, Uşak, Lazkiye, Honaz, Homa, Geyikler (21)
II. Bayezid devrine en yakın tarihte tanzim edilmiş olan h. 919/1513 tarihli Anadolu'daki kadılıkları ihtiva eden bir defterdeki (22) Kütahya Sancağının kazaları karşılaştırılmak suretiyle bir fikir edinilebilir.
21 BA, Maliye, nu. 152, vr. 3b. vd.
22 TSMA, nu. D. 929
DİNAR'A İSKÂN OLUNAN AŞİRETLER
XVIII. YÜZYILDA OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN İSKÂN SİYASETİ VE AŞİRETLERİN YERLEŞTİRİLMESİ
T.T.K. Yayınları 1988
Sayfa : 46, 47- Bir müddet önce Keçiborlu, Geyikli (Geyikler ), Sandıklu ve Çöl-âbât kazalarına tâbi 42 sahipsiz harap köye yerleştirilen Danişmendlü Türkmenleri cemaatlerinden Mevaşiler, Sermayelü, Karalar ve Horbendelü ( Harbendelü ) cemaatleri iskânı kabul etmeyerek eşkıyalığa başlamışlardı. Kanunsuz hareketlerinin önlenerek iskân mahallerine yerleştirilmeleri ve bir miktar nezre bağlanmaları münasip görülerek 1701 yılında Hamid ve Karahisar mutasarrıflarına, Kütahya mollasına, Denizli, Geyikler, ..., ..., Dazkırı, ..., ..., Çöl-âbâd, Sandıklu, ..., ... kadılarına ve Kütahya mütesellimine hükümler gönderilmiştir.
Sayfa : 59, 60, 61- Konar-göçerlerin sahipsiz ve harabe köylere sistemli bir şekilde yerleştirilmeleri her zaman için mümkün olamamıştır. Birçok cemaat iskânlarının kararlaştırıldığı tarihten çok sonra yerleştirilebilmişlerdir. Nitekim konar-göçer Danişmendlü Türkmenleri cemaatlerinden Selmanlu-i Kebir ve Sagir, yine aynı gruba bağlı cemaatlerden Kaşıkçı, Gölegir, Civanişür, Sermayelü, Karalu ve Horbendelü cemaatlerinin Keçiborlu, Geyikler, Sandıklu ve Çöl-âbâd kazalarına iskânları kademeli olarak gerçekleştirilebilmiştir. Mezkûr cemaatlerin zikredilen kazalara tabi 42 harap köye iskânlarına daha 1701 tarihinde karar verilmiş olup, ancak iskân mahallerindeki mera ve tarlaların kendilerine kifayet etmeyeceği iddiası ile yerleşmek istemedikleri görülmüştür. Bunun üzerine iskân mahallerinin tahrir edilerek, iskânın buna göre yapılması hususunda Hamid ve Karahisar-ı Sahip sancaklarına, Kütahya mollasına ve mütesellimine, Denizli, Geyikler, ..., ..., Çölâbâd, Sandıklu kadılarına 1702'de gönderilen bir emir üzerine iskânları için çalışmalara başlanmıştır. Selmanlu-i Kebir cemaati, Yorgalar, Akça-köy, Yüreğil, Gökçelü, Alaca-atlu, Yarımca ve Dombay köylerine iskân olunarak ziraatle uğraşmaları için de toprak tahsis edilmiştir. Diğer cemaatlerden Horbendelü ( Harbendelü, Harmandalu) cemaati Geyikler kazasına tabi Alaçayır Köyünde; Cevanişür cemaatinden Cihanbeylü Mahallesi, Çöl-âbâd kazasında Horu ve Nişir Köylerine; yine aynı cemaatten Çöreklü Mahallesi Halaclu ( Hallaç ) Köyüne; Hacılu Mahallesi Kadılar ve Haydarlu Köylerine; Ocaklu Mahallesi Şeyhkadın Köyüne, Selmanlu-i Sagir cemaati Geyikler Kazasında, Çapalu karyesine iskân olunarak ziraatle uğraşmaları istenmiştir. Kaşıkcı cemaati, Sandıklu kazasında Güre ve Merkebci köylerine yerleştirilmişler; mezkûr köylerin tarla ve mezraları verimsiz olduğu için, Çöl-âbâd kazasında Ergenli köyünde; Haşimlü mahallesi, Göçerli karyesinde; Dervişoğlu mahallesi, Yamanlu köyünde; Velili mahallesi, Doğanlı ve Sarıcova ( Sarıköy ) karyelerinde iskânı kabul etmişlerdir. Bunlardan Karalar cemaati yerleştirilmiş oldukları yerde, arazilerinin çorak olması ve ihtiyaçlarını karşılamaması sebebiyle yerleşememişler, bu yüzden birçokları telef olmuştur. Bu durum karşısında, yakınlarındaki boş ve harap bir durumda olan Engerek ve Okcular adlı mahaller, üzerlerine ilhak edilerek, bu bölgelere de yerleşmeleri sağlanmıştır.
...
.... Bir müddet sonra , daha önce Kütahya'ya iskânları ferman olunan, ancak yerlerinin iskân mahalline uzak olması yüzünden yerleştirilemeyen Danişmendlü Türkmenleri'nden Bıçakcı, Gördengöre ve Fermanlu Mucan adlı üç cemaat, iskânı kabul ettiklerini bildirerek, Geyikli kazasına tâbi Kızıllu, Eğerci-öyük, Tanvudlar ( ? ), Feneş ( ? ), Odaköy, Şuhudlu ve Burkas ( ? ) köylerine yerleşmek istemişlerdir. Ancak tahrir defterine yalnız Kızıllu, Eğerci ve Şuhudlu karyelerinin kayıtlarının bulunması hasebiyle, her cemaat üzerine 2500 kuruş nezr tayin edilerek adı geçen köylere yerleştirilmeleri kabul edilmiştir.
Sayfa : 80- 1701-1702 Yıllarında Keçiborlu, Sandıklu, Geyikler, Çölâbad kazalarında 42 harab köye yerleştirilen Danişmendlü Türkmenlerinden Sermayelü, Karalu, Selmanlu-i Kebir ve Sagir ile Cevanişir cemaatlerinden bir kısmı iskân mahallerini terk ederek çevre kazalarda gezip çeşitli zulm ve teaddide bulundukları için, 1703 tarihinde Anadolu Valisine, eski yerlerine yerleşmeleri hususunda emir verilmiştir.
Sayfa : 81- ... Geyikler tımarını geçmemeyi ...
Doç. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU
T.T.K. Yayınları 1988
Sayfa : 46, 47- Bir müddet önce Keçiborlu, Geyikli (Geyikler ), Sandıklu ve Çöl-âbât kazalarına tâbi 42 sahipsiz harap köye yerleştirilen Danişmendlü Türkmenleri cemaatlerinden Mevaşiler, Sermayelü, Karalar ve Horbendelü ( Harbendelü ) cemaatleri iskânı kabul etmeyerek eşkıyalığa başlamışlardı. Kanunsuz hareketlerinin önlenerek iskân mahallerine yerleştirilmeleri ve bir miktar nezre bağlanmaları münasip görülerek 1701 yılında Hamid ve Karahisar mutasarrıflarına, Kütahya mollasına, Denizli, Geyikler, ..., ..., Dazkırı, ..., ..., Çöl-âbâd, Sandıklu, ..., ... kadılarına ve Kütahya mütesellimine hükümler gönderilmiştir.
Sayfa : 59, 60, 61- Konar-göçerlerin sahipsiz ve harabe köylere sistemli bir şekilde yerleştirilmeleri her zaman için mümkün olamamıştır. Birçok cemaat iskânlarının kararlaştırıldığı tarihten çok sonra yerleştirilebilmişlerdir. Nitekim konar-göçer Danişmendlü Türkmenleri cemaatlerinden Selmanlu-i Kebir ve Sagir, yine aynı gruba bağlı cemaatlerden Kaşıkçı, Gölegir, Civanişür, Sermayelü, Karalu ve Horbendelü cemaatlerinin Keçiborlu, Geyikler, Sandıklu ve Çöl-âbâd kazalarına iskânları kademeli olarak gerçekleştirilebilmiştir. Mezkûr cemaatlerin zikredilen kazalara tabi 42 harap köye iskânlarına daha 1701 tarihinde karar verilmiş olup, ancak iskân mahallerindeki mera ve tarlaların kendilerine kifayet etmeyeceği iddiası ile yerleşmek istemedikleri görülmüştür. Bunun üzerine iskân mahallerinin tahrir edilerek, iskânın buna göre yapılması hususunda Hamid ve Karahisar-ı Sahip sancaklarına, Kütahya mollasına ve mütesellimine, Denizli, Geyikler, ..., ..., Çölâbâd, Sandıklu kadılarına 1702'de gönderilen bir emir üzerine iskânları için çalışmalara başlanmıştır. Selmanlu-i Kebir cemaati, Yorgalar, Akça-köy, Yüreğil, Gökçelü, Alaca-atlu, Yarımca ve Dombay köylerine iskân olunarak ziraatle uğraşmaları için de toprak tahsis edilmiştir. Diğer cemaatlerden Horbendelü ( Harbendelü, Harmandalu) cemaati Geyikler kazasına tabi Alaçayır Köyünde; Cevanişür cemaatinden Cihanbeylü Mahallesi, Çöl-âbâd kazasında Horu ve Nişir Köylerine; yine aynı cemaatten Çöreklü Mahallesi Halaclu ( Hallaç ) Köyüne; Hacılu Mahallesi Kadılar ve Haydarlu Köylerine; Ocaklu Mahallesi Şeyhkadın Köyüne, Selmanlu-i Sagir cemaati Geyikler Kazasında, Çapalu karyesine iskân olunarak ziraatle uğraşmaları istenmiştir. Kaşıkcı cemaati, Sandıklu kazasında Güre ve Merkebci köylerine yerleştirilmişler; mezkûr köylerin tarla ve mezraları verimsiz olduğu için, Çöl-âbâd kazasında Ergenli köyünde; Haşimlü mahallesi, Göçerli karyesinde; Dervişoğlu mahallesi, Yamanlu köyünde; Velili mahallesi, Doğanlı ve Sarıcova ( Sarıköy ) karyelerinde iskânı kabul etmişlerdir. Bunlardan Karalar cemaati yerleştirilmiş oldukları yerde, arazilerinin çorak olması ve ihtiyaçlarını karşılamaması sebebiyle yerleşememişler, bu yüzden birçokları telef olmuştur. Bu durum karşısında, yakınlarındaki boş ve harap bir durumda olan Engerek ve Okcular adlı mahaller, üzerlerine ilhak edilerek, bu bölgelere de yerleşmeleri sağlanmıştır.
...
.... Bir müddet sonra , daha önce Kütahya'ya iskânları ferman olunan, ancak yerlerinin iskân mahalline uzak olması yüzünden yerleştirilemeyen Danişmendlü Türkmenleri'nden Bıçakcı, Gördengöre ve Fermanlu Mucan adlı üç cemaat, iskânı kabul ettiklerini bildirerek, Geyikli kazasına tâbi Kızıllu, Eğerci-öyük, Tanvudlar ( ? ), Feneş ( ? ), Odaköy, Şuhudlu ve Burkas ( ? ) köylerine yerleşmek istemişlerdir. Ancak tahrir defterine yalnız Kızıllu, Eğerci ve Şuhudlu karyelerinin kayıtlarının bulunması hasebiyle, her cemaat üzerine 2500 kuruş nezr tayin edilerek adı geçen köylere yerleştirilmeleri kabul edilmiştir.
Sayfa : 80- 1701-1702 Yıllarında Keçiborlu, Sandıklu, Geyikler, Çölâbad kazalarında 42 harab köye yerleştirilen Danişmendlü Türkmenlerinden Sermayelü, Karalu, Selmanlu-i Kebir ve Sagir ile Cevanişir cemaatlerinden bir kısmı iskân mahallerini terk ederek çevre kazalarda gezip çeşitli zulm ve teaddide bulundukları için, 1703 tarihinde Anadolu Valisine, eski yerlerine yerleşmeleri hususunda emir verilmiştir.
Sayfa : 81- ... Geyikler tımarını geçmemeyi ...
Doç. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU
1429'DA GEYİKLER
GERMİYAN-OĞULLARI TARİHİ ( 1300-1429 )
Atatürk Üniversitesi Yayınları No : 288
Sayfa. 61- Germiyan ili 1429 tarihinde Süleyman Şah'ın oğlu II. Yakup Bey'in vefatı ile tamamen Osmanlılar'a geçmiştir. Germiyan ilini içine alan geniş saha, Kütahya merkez olmak üzere Paşa Livası teşkil edilmiştir. Başbakanlık arşivindeki Kanuni devrine ait 438 nolu tapu defterinde Kütahya'ya bağlı kazalar şu şekilde sıralanmıştır : Kütahya Lâzkiye ( Denizli ), Şıhlu ( Işıklı ), Eğrigöz ( Emet ), Simav, Honaz, Güre, Selendi, Kula , Homa, Geyikler.
Dr. Mustafa Çetin VARLIK
Atatürk Üniversitesi Yayınları No : 288
Sayfa. 61- Germiyan ili 1429 tarihinde Süleyman Şah'ın oğlu II. Yakup Bey'in vefatı ile tamamen Osmanlılar'a geçmiştir. Germiyan ilini içine alan geniş saha, Kütahya merkez olmak üzere Paşa Livası teşkil edilmiştir. Başbakanlık arşivindeki Kanuni devrine ait 438 nolu tapu defterinde Kütahya'ya bağlı kazalar şu şekilde sıralanmıştır : Kütahya Lâzkiye ( Denizli ), Şıhlu ( Işıklı ), Eğrigöz ( Emet ), Simav, Honaz, Güre, Selendi, Kula , Homa, Geyikler.
Dr. Mustafa Çetin VARLIK
DİNAR HALK OYUNLARI
TÜRK HALK OYUNLARI KATALOGU
Kültür Bakanlığı Yayınları- Ankara 1999
2. cilt sayfa 251- SAPPA ( veya ZABBAK ) : Afyonkarahisar'ın Dinar kaza merkezinde ve hususiyle Karataş Köyü'nde tamamiyle raks mahiyetinde de oynandığı için adının " zeybek " ile bir olabileceğini sezinler gibi olduk. Köyde herkesin iyi oynadığı zabbakta 20-25 erkek yer alır. Düğün ve bayramlarda davulla yürütürler.
Karataş Köyünde birkaç oyun çeşidi vardır.Bunlardan ıspaha adındaki kadınlara mahsus olup, düğünde gelin olacak kızın mahcubiyetini gidermek üzere yaptıkları üç oyundan biridir. Öbür ikisi köse ve buhur oyunlarıdır.
3. cilt sayfa 210- Zabbak Oyunu : Afyonkarahisar'ın Dinar İlçesi'nin Karataş Köyünde tamamen raks mahiyetinde Zabbak (Sapa ) adıyla bir erkek oyunu gün görüp, adının zeybek tabirininkalınca bir söylenişi olabileceği ihtimaline yol açmaktadır.
Sayfa 213- ZAPA : Zabbak şeklinde de telaffuz edilen Karataş Köyü ( Afyon-Dinar İlçesine bağlı ) oyunudur.
Mahmut Ragıp GAZİMİHAL
ANADOLU KÖY ORTA OYUNLARI ( Köy Tiyatrosu )
Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü- Ankara 1977
Sayfa 16- Anket yardımıyla adlarını tesbit ettiğimiz oyunlar :
Isbahı : Bolvadin Dereiçi Köyü
Sayfa 104-106- Isbaha oyunu : Denizli Buldan Kadıköy'den Osman Gözen'den tesbit olundu.
Şükrü ELÇİN
TÜRK HALK OYUNLARI
Bugüne Kadar Derlenmiş Halk Oyunlarımız
Sayfa 200- Zabbak - Afyon
Şerif BAYKURT
Kültür Bakanlığı Yayınları- Ankara 1999
2. cilt sayfa 251- SAPPA ( veya ZABBAK ) : Afyonkarahisar'ın Dinar kaza merkezinde ve hususiyle Karataş Köyü'nde tamamiyle raks mahiyetinde de oynandığı için adının " zeybek " ile bir olabileceğini sezinler gibi olduk. Köyde herkesin iyi oynadığı zabbakta 20-25 erkek yer alır. Düğün ve bayramlarda davulla yürütürler.
Karataş Köyünde birkaç oyun çeşidi vardır.Bunlardan ıspaha adındaki kadınlara mahsus olup, düğünde gelin olacak kızın mahcubiyetini gidermek üzere yaptıkları üç oyundan biridir. Öbür ikisi köse ve buhur oyunlarıdır.
3. cilt sayfa 210- Zabbak Oyunu : Afyonkarahisar'ın Dinar İlçesi'nin Karataş Köyünde tamamen raks mahiyetinde Zabbak (Sapa ) adıyla bir erkek oyunu gün görüp, adının zeybek tabirininkalınca bir söylenişi olabileceği ihtimaline yol açmaktadır.
Sayfa 213- ZAPA : Zabbak şeklinde de telaffuz edilen Karataş Köyü ( Afyon-Dinar İlçesine bağlı ) oyunudur.
Mahmut Ragıp GAZİMİHAL
ANADOLU KÖY ORTA OYUNLARI ( Köy Tiyatrosu )
Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü- Ankara 1977
Sayfa 16- Anket yardımıyla adlarını tesbit ettiğimiz oyunlar :
Isbahı : Bolvadin Dereiçi Köyü
Sayfa 104-106- Isbaha oyunu : Denizli Buldan Kadıköy'den Osman Gözen'den tesbit olundu.
Şükrü ELÇİN
TÜRK HALK OYUNLARI
Bugüne Kadar Derlenmiş Halk Oyunlarımız
Sayfa 200- Zabbak - Afyon
Şerif BAYKURT
TÜRK FOLKLOR ARAŞTIRMALARI DERGİSİ'NDE DİNAR FOLKLORU
Sayfa.1415- Dinar'da bozuk düzeni bir tam dörtlü aşağı, bir tam beşli yukarı aralığını veriyordu. Dinar'da mızraba "tezgene" diyorlar.Orada "yürütme" diye bir oyundan bahsettiler, fakat göremedim. Ölçtüğüm bir tefin kutru 31 santim geldi, ikişerden altı takım zili vardı. Derisinin öküz işkembesinden yapıldığını söylediler. Derlememizin en enteresan tefçisini bir ritim harikası gibi o seyahatimizde Dinar'da gördük, çok zengin ritimli ezgiler kaydettik.
Halil Bedii YÖNETKEN, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi 4. cilt sayfa 1413 vd.
Not: Bahsedilen yürütme oyunu ve yapılan kayıtlar, Dinarlı değerli araştırmacı hemşehrilerimiz ile onlar aracılığıyla festivale sunumcu olarak katılan Hüseyin Yaltırık gibi değerli araşırmacılarca araştırılıp tespit edilerek, gün yüzüne çıkarılacaktır inşallah.
Sözü edilen tefçinin merhum Tefçi Zele olduğunu tahmin ediyorum. Bilgisi olan açıklarsa öğrenme imkânımız olacak.
M.Doğan Aykanlı
Halil Bedii YÖNETKEN, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi 4. cilt sayfa 1413 vd.
Not: Bahsedilen yürütme oyunu ve yapılan kayıtlar, Dinarlı değerli araştırmacı hemşehrilerimiz ile onlar aracılığıyla festivale sunumcu olarak katılan Hüseyin Yaltırık gibi değerli araşırmacılarca araştırılıp tespit edilerek, gün yüzüne çıkarılacaktır inşallah.
Sözü edilen tefçinin merhum Tefçi Zele olduğunu tahmin ediyorum. Bilgisi olan açıklarsa öğrenme imkânımız olacak.
M.Doğan Aykanlı
AFYON VİLAYET TARİHÇESİ'NDE DİNAR
AFYON VİLAYET TARİHÇESİ
Afyon Turizm Derneği Yayınları 1961
Sayfa 8- Romalıların bu yeni Asya eyaletinin merkezi Ephesos ( Efes ) idi. Burada oturan Romalı vali her sene eyaletin mahkeme merkezlerini dolaşarak önemli davalara
bakardı. Adalet işlerinin idaresi için eyalet dokuz bölgeye ayrılmıştı.Ki SYNNADA ( Şuhut ) ile Apameia ( Dinar ) da bu bölgelerden ikisinin merkezi idiler.
İmparator Diokletianus zamanında ( M.S. III. yüzyılın sonları ) ise Asya eyaleti yedi kısma bölünmüştü. ...
...
...
...
Frigya Prima ise, Frigyanın en zengin bölümünü teşkil ediyordu ve merkezi de Apameia idi. Frigler zamanında da bugünkü Dinar'ın bulunduğu yerde KELENE diye anılan bir şehir vardı ki bu şehrin önemli bir Frig merkezi olduğu malumdur. Kelene'nin biraz daha aşağısında kurulduğunu zannettiğimiz Apameia ise Selevkos krallarından Antiokhos Soter tarafından annesinin adına kurulmuştu. Apameia'nın kuruluşundan sonra, Kelene önemini kaybetmiş ve nihayet halkı yavaş yavaş Apameia'ya taşınarak terkedilmiştir. Kelenenin sönmesi pahasına gelişen Apameia ise bir aralık fevkalade inkişaf ederek Ephesos ( Efes ) un rakibi olmuştu. Lakin bu güzel şehrin muhtelif tarihlerde şiddetli depremler yüzünden tahribe uğradığı anlaşılmaktadır.
Tarihte « Onbinlerin Ricatı » hadisesinin hazırlayıcısı Lidya Satrabı genç Keyhusrev'in misafir kalıp rakiplerini aldatmak için günlerce avlandığı ve gene Pers imparatoru Serhas'ın Yunanistan üzerine yürüyen büyük ordusu ile misafir kaldığı zengin Kelene, Büyük İskender'in de günlerce kaldığı bir şehirdi.
Gerek Kelene ve gerekse Apameia şehirlerinin kuruldukları yerleri hatasız bir şekilde tesbit ederek bu mahallerde yapılacak kazıların arkeologlara şöhret sağlayacağına kaniyiz. Hem proto-historya hem de klasik devirlerle uğraşan arkeologları ziyadesiyle tatmin edecek bir istasyon olan DİNAR bakir vaziyette beklemektedir.
Sayfa 17- Herodot'un verdiği bilgiye göre de bu sıralarda Pers imparatorluğu içinde imparatorlardan sonra en zengin adamın o zamanlar "Kelene" diye anılan Dinar'da oturduğu anlaşılmaktadır.
Selevkoslar'ın Anadolu toprakları üzerinde kaderini tayin eden Apameia barışını (M.Ö. 169) önemli saymaktayız. Selevkos kralı 3. Antiokhos Menderes Magnesiası'nda Romalılar'a yenilmiş, Apameia'ya kaçarak orada barış istemişti.
Romalılar'ın Asya eyaletinin merkezi Ephesos'tu ve adalet işlerinin idaresi için eyalet 9 bölgeye ayrılmıştı. Biri Apameia idi.
Sayfa 18- Toplayabildiğimiz paralarıyla müzemizde zengin bir koleksiyon teşkil ettiğimiz Frigya şehirleri: Apameia, Metropolis (Tatarlı),Okokleia (Tatarlı ovasında Nemrut mezarlığı).
Sayfa 11- ... Büyük Selçuklu İmparatorluğunun güzide emirlerinden Bozan ...
Sayfa 12- ... Üçoklar'dan Denizhan'ın oğlu Kınık ...
Haydar ÖZDEMİR, Afyon Vilayet Tarihçesi
Afyon Turizm Derneği Yayınları 1961
Sayfa 8- Romalıların bu yeni Asya eyaletinin merkezi Ephesos ( Efes ) idi. Burada oturan Romalı vali her sene eyaletin mahkeme merkezlerini dolaşarak önemli davalara
bakardı. Adalet işlerinin idaresi için eyalet dokuz bölgeye ayrılmıştı.Ki SYNNADA ( Şuhut ) ile Apameia ( Dinar ) da bu bölgelerden ikisinin merkezi idiler.
İmparator Diokletianus zamanında ( M.S. III. yüzyılın sonları ) ise Asya eyaleti yedi kısma bölünmüştü. ...
...
...
...
Frigya Prima ise, Frigyanın en zengin bölümünü teşkil ediyordu ve merkezi de Apameia idi. Frigler zamanında da bugünkü Dinar'ın bulunduğu yerde KELENE diye anılan bir şehir vardı ki bu şehrin önemli bir Frig merkezi olduğu malumdur. Kelene'nin biraz daha aşağısında kurulduğunu zannettiğimiz Apameia ise Selevkos krallarından Antiokhos Soter tarafından annesinin adına kurulmuştu. Apameia'nın kuruluşundan sonra, Kelene önemini kaybetmiş ve nihayet halkı yavaş yavaş Apameia'ya taşınarak terkedilmiştir. Kelenenin sönmesi pahasına gelişen Apameia ise bir aralık fevkalade inkişaf ederek Ephesos ( Efes ) un rakibi olmuştu. Lakin bu güzel şehrin muhtelif tarihlerde şiddetli depremler yüzünden tahribe uğradığı anlaşılmaktadır.
Tarihte « Onbinlerin Ricatı » hadisesinin hazırlayıcısı Lidya Satrabı genç Keyhusrev'in misafir kalıp rakiplerini aldatmak için günlerce avlandığı ve gene Pers imparatoru Serhas'ın Yunanistan üzerine yürüyen büyük ordusu ile misafir kaldığı zengin Kelene, Büyük İskender'in de günlerce kaldığı bir şehirdi.
Gerek Kelene ve gerekse Apameia şehirlerinin kuruldukları yerleri hatasız bir şekilde tesbit ederek bu mahallerde yapılacak kazıların arkeologlara şöhret sağlayacağına kaniyiz. Hem proto-historya hem de klasik devirlerle uğraşan arkeologları ziyadesiyle tatmin edecek bir istasyon olan DİNAR bakir vaziyette beklemektedir.
Sayfa 17- Herodot'un verdiği bilgiye göre de bu sıralarda Pers imparatorluğu içinde imparatorlardan sonra en zengin adamın o zamanlar "Kelene" diye anılan Dinar'da oturduğu anlaşılmaktadır.
Selevkoslar'ın Anadolu toprakları üzerinde kaderini tayin eden Apameia barışını (M.Ö. 169) önemli saymaktayız. Selevkos kralı 3. Antiokhos Menderes Magnesiası'nda Romalılar'a yenilmiş, Apameia'ya kaçarak orada barış istemişti.
Romalılar'ın Asya eyaletinin merkezi Ephesos'tu ve adalet işlerinin idaresi için eyalet 9 bölgeye ayrılmıştı. Biri Apameia idi.
Sayfa 18- Toplayabildiğimiz paralarıyla müzemizde zengin bir koleksiyon teşkil ettiğimiz Frigya şehirleri: Apameia, Metropolis (Tatarlı),Okokleia (Tatarlı ovasında Nemrut mezarlığı).
Sayfa 11- ... Büyük Selçuklu İmparatorluğunun güzide emirlerinden Bozan ...
Sayfa 12- ... Üçoklar'dan Denizhan'ın oğlu Kınık ...
Haydar ÖZDEMİR, Afyon Vilayet Tarihçesi
FİLİK FİLOK
Rahmetli babam'dan dinlediğimiz, onun çocukluğunda söylenen çok eski bir çocuk şarkısı :
Su kenarında
Yemyeşil kurbağalar
Hafif bir ses olsa
Suya dalarlar
Filiik filook filiik filook
Derine dalıp
Gözden kaçarlar
Filiik filook filiik filook
Sıcak yaz günlerinde
Su kenarı şenlenir
Yeşil sazlar dibinde
Kurbağalar dinlenir
Su kenarında
Yemyeşil kurbağalar
Hafif bir ses olsa
Suya dalarlar
Filiik filook filiik filook
AFYONDA ÖLÜMLE İLGİLİ ADET VE İNANMALAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Bircan KALAYCI DURDU
ARAŞTIRMA YAPILAN KÖY VE KASABALAR HAKKINDA GENEL BİLGİ
Afyon ili gerek geçmişteki konumu gerek günümüzdeki yapısı açısından farklı kültürlerin kaynaştığı bir alandır. Geçmişte Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Persler, Helenistik dönem, Bizans imparatorluğu gibi uygarlıklara sahne olmuştur. Günümüzde de Çerkezler, Muhacirler, Türkmenler, Aleviler, Yörükler, Sünniler, Tatarlar vb. gibi farklı kültürlerin bir arada bulunduğu, dolayısıyla da kültürel yapısı itibarıyla zengin bir yöredir.
Araştırma yapılan kasaba ve köyler hakkındaki genel bilgileri şöyle sıralayabiliriz:
...
...
...
Haydarlı Kasabası
Dinar ilçesine bağlı Haydarlı kasabası ilçeye 11 km. dir. Çölovası ismiyle de bilinen Haydarlı'nın nüfusu 10.000'in üzerindedir. Kendini Türkmen olarak tanımlayan yöre halkı, 1200'lü yıllarda İsfahan'dan geldiklerini iddia etmekte ve asıl yerleşim yerlerinin köyün biraz dışında, batısında olduğunu söylemektedirler.
Kasabada bir devlet hastanesi, bir doktor, 3-4 tane ebe, 1 lise, 1 ortaokul ve PTT bulunmaktadır.
Tarım ( buğday, şekerpancarı, patates, sebzecilik vb. ) ve hayvancılık (koyun, inek) temel geçim kaynaklarını oluşturmakta olup arıcılık amacıyla dışarıdan, özellikle Muğla'dan gelenler de bulunmaktadır.
Kasabadan yurt dışına (Almanya, Fransa,Avusturya vb.) ve başka illere (İstanbul, Denizli vb.) gidenler olmuştur.
Hayvanlarla İlgili Ölüme Yorulan Davranışlar
. Köpek uluması (..., Haydarlı, ...) ölüm olacağına yorulur.
Ev ve Eşya İle İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Ayakkabının ters dönmesi ölüm olacağına (..., Haydarlı) yorulur.
Göksel Olaylarla İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Yıldız kaydığı zaman bir insanın yıldızı düştü, Birisi ölecek (..., Haydarlı, ...) denir.
Yiyecek Maddeleri İle İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Kişinin mahsulü çok olup da şişinirse; ya kazadan ya ölümden, harcayamadan ölür denir (Haydarlı)
. Karpuz ham çıkarsa ölüme yorulur (Haydarlı)
Düşle İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Haydarlıda ölen kişiden bir şey alınması kefen biçeceğine yorumlanır.
. Rüyada çıplak kadın görmek erkek ölüye, çıplak erkek görmek kadın ölüye yorulur (..., Haydarlı,...)
. Rüyada dişin düştüğünü görmek ölüme (..., Haydarlı, ...) yorulur.
. Rüyada evin bir kenarının göçmüş görülmesi o evden (Haydarlı) birinin öleceğine yorulur.
Göz ve Vücudun Herhangi Bir Yerinin Seğirmesi, Kulak Çınlaması
. Gözün seğirmesi ölüme yorulur (..., Haydarlı, ...)
Bir Çocuğun Durmadan Ağlaması
. Bir çocuk durmadan ağlarsa anasının babasının başını yiyecek denir (...,Haydarlı, ...).
Bir Kimsenin Bitlenmesi
. Bir kimsenin çok bitlenmesi öleceğine yorulmakla birlikte (Haydarlı, ...), ...
Hastada Görülen Psikolojik ve Fizyolojik Belirtiler
. Ölecek kişinin belirtilerinin herkeste aynı olmamakla beraber yüzünün ... beyazlaştığı (Haydarlı), ... söylenir.
. Ölecek kişinin ..., dili morarır (Haydarlı).
. Ölecek olan bazı hastaların ... . Elleri ayakları düşer, salınır (Haydarlı), ...
. Ölecek kişi gözünü bir yere diker (..., Haydarlı, ...), ...
B. Ölümü Uzaklaştırmak, Ölümden Kaçınmak İçin Alınan Tedbirler
Belli Gün ve Zamanlarla İlgili Kaçınmalar
. ..., salı ve cuma günlerinin dernek günü olduğuna (Haydarlı) inanılır
. Bir çocuk hasta olursa, durumu tehlikeli bir hasta varsa cuma günleri ocağa tuz atılır (Haydarlı).
. Arife günleri iğne alınmaz, dikiş dikilmez (Haydarlı, ...). Arife günleri iğne alırsan kefen dikmeye (Haydarlı), ... yorulur.
. Gece sakız çiğnenmez(..., Haydarlı). Ölü eti (..., Haydarlı, ...) çiğnendiği söylenir.
. Sabah güneş doğasıya yatmak iyi karşılanmaz, sabah erken kalkıp namazını, abdestini alırsan belki cenazen kapına gelir denilir (Haydarlı).
Rüyalarla İlgili Kaçınmalar
Düşte görülüp de ölüm ya da bir felaket getireceğine yorulan olayların gerçekleşmemesi için, birtakım pratiklere başvurulur.
. ..., sadaka ( Haydarlı, ...), ... dağıtılır.
Diğer Kaçınmalar
. Çocuğun ismini aldığı kişi hastalanırsa, sakatlanırsa vb. durumlarda o adın çocuğa yaramadığı düşüncesiyle isim değiştirilir (Haydarlı).
ll. ÖLÜM SIRASI
A. Bir Hastanın Öleceği Anlaşıldığında Uygulanan Adet ve İnanmalar
. Öleceği anlaşılan kişinin yanına Kur'an okumasını bilen birisi (..., Haydarlı,...) çağrılır.
. Öleceği anlaşılan kadının 2-3 gün önceden ellerine saçlarına kına yakılır ( ..., Haydarlı,...). Fadime Ananın kına yakmış olması ve kınanın cennetten çıkmış olması gibi nedenlerle kına yakılır (..., Haydarlı)
. Azrail ayakucundan geldiği için ayakucunda oturanlar kaldırılır (Haydarlı, ...)
. Öleceği anlaşılan kişiye su verilir (..., Haydarlı,...). Can hortuma gelince varsa zemzem suyu, hacı suyu yoksa evdeki sudan çay kaşığı ile hastanın ağzına dökülmesi gerektiğine inanılır (..., Haydarlı,...).
. Hastanın ölümü yaklaşınca; dili durmuş, ağzına ölüm inmiş denir (Haydarlı).
. Uzun süre hasta can çekerse, herhalde günahı çoktu(...), ettiğini çekiyor (...) derler ama bunu Allah'tan başka kimsenin bilemeyeceği de söylenir (...,
Haydarlı,...). ... . Ruhu güzelse yüzü duru olur, ruhu iyi değilse nasıl olacağı belli olmaz (Haydarlı). Ruhu güzel değilse ettiğini çekiyor derler (Haydarlı ). ...
B. Ölümün Hemen Sonrasında Uygulanan Adet ve İnanmalar
. Ölenin, ölüp ölmediğini tespit etmek amacıyla ağzına, burnuna gelecek şekilde ayna tutulur (Haydarlı, ...).
. Başının altındaki yastık alınır (Haydarlı, ...).
. Ölü tek başına bir odaya konur. Kadın ve erkekler ayrı yerlerde oturur. Ölünün yüzü sadece akrabalara gösterilir (Haydarlı).
. Çenesi çemberle, tülbentle, yazmayla (Haydarlı, ...), mendille (Haydarlı) bağlanabilir.
. Ayakları bir çaputla bağlanır (Haydarlı, ...). ...
. .... Üstüne çarşaf havlu örtülür (..., Haydarlı, ...). ...
. Ölünün karnının şişmemesi için üzerine demir konur (..., Haydarlı, ...). ...
. .... Hastanın ruhu iyiyse öldüğünde yüzü duru olur, ruhu kötüyse ne türlü olacağı belli olmaz (Haydarlı).
. Gözleri açıksa ölen kişi için ..., dünyasına doyamamış (Haydarlı, ...) denir. ...
. Ölümün duyurulması komşuların birbirine haber vermeleriyle, telefonla, sela verilerek yapılır (Haydarlı, ...).
lll. ÖLÜM SONRASI
A. Ölünün Gömülmeye Hazırlanmasıyla İlgili Adet ve İnanmalar
Yıkama
. Kadın ölüyü kadın yıkayıcı, erkek ölüyü erkek yıkayıcı yıkar. Yıkama yapılan yerde çok kalabalık birikmez. Genellikle evin avlusunda uygun bir yerde yıkama yapılır. Kullanılan suyun sıcaklığına soğukluğuna dikkat edilir. Yıkamaya yardım eden kişi sayısı ikiden dörde kadar olabilmektedir. Yıkamada belli malzemeler kullanıldığı gibi bu malzemelerin yıkama işleminden sonra ne yapıldığı da önemlidir.
. Yıkama suyunu kadın ölüye kadınlar getirir. Haydarlı'da erkeklerin yıkama suyunu da kadınlar getirir.
. Ölüyü yıkamaya üç kişi yardım eder. Bir tanesi kazandan aldığı suyu güğümlere (iki güğüm kullanılır) doldurur ve onu suyu dökecek olan kişiye verir. Bir kişi de yıkar (..., Haydarlı, ...). ...
. Ölünün yıkandığı yere ..., teneşir (Haydarlı) denir. ...
. Yıkarken kulplu denen tas (Haydarlı, ...), ... kullanılır
. Yıkarken günlük tütsüsü yapılır (Haydarlı, ...).
. Kazandan artan suyla ölünün çamaşırları yıkanır (..., Haydarlı, ...). ...
. Kazan, yıkama işleminden sonra ters çevrilir (Haydarlı, ...). ...
. Yıkayan kişiye (..., Haydarlı, ...), ... para verilir ...
. Ölü yıkayan kişi önüne önlük (..., Haydarlı, ...), ... takar.
. Trafik kazası geçirenler, yurt dışından gelenler, intihar edenler yıkanmaz (Haydarlı).
Kefenleme
. Kefen önceden alınabilir (..., Haydarlı,...) .... Kefen önceden biçilebildiği gibi (..., Haydarlı,...) ....
. Haydarlı'da kadın kefeni yedi parça olur. Dutak, peşkir, göynek, altına sarılan yedi kat bez, gömleğin içinden sırta örtülen iki bez, çember gibi parçalardan oluşur.
. Kadın kefenlenirken saçları örgülü ise çözülür (..., Haydarlı).
. Kefen sarılan kilim ya da battaniye camiye (..., Haydarlı, ...) verilir yada eve getirilir (..., Haydarlı).
. Kefenden artan parça camiye (Haydarlı) ... verilir.
Tabut
. Ölünün taşındığı araca sal denir (Haydarlı, ...).
. Genç kız ölümlerinde, yeni evli ölümlerinde, ..., üçeteği (Haydarlı) varsa bunlar da tabutun üstüne konur.
B. Ölünün Gömülmesiyle İlgili Adet ve İnanmalar
. .... Akşam ikindi vaktinden sonra ölen kişi ertesi gün gömülür (..., Haydarlı, ...). Yer ve kabir gece misafir almaz (Haydarlı). ...
. Mezarı, akrabalardan 4-5 kişi (Haydarlı) kazarken ... .
. Mezarın uzunluğu, ölünün boyunun... veya bir ip vasıtasıyla (Haydarlı, ...) ölçülerek; bu ölçüden biraz daha fazla olacak şekilde ayarlanır. ...
. Kadın mezarı erkek mezarına göre daha derin kazılır. Kadının mezarı göğüs hizasına kadar, erkeğin mezarı göbek hizasına kadar kazılır (...,Haydarlı, ...). Bunun nedenleri şu şekilde açıklanmıştır: ..., namaz kılarken kadınların elinin göğüs hizasında olması (Haydarlı, ...). ...
. .... Kemik çıkarsa kefenin içine para konularak ve kemikler çıktığı yere bırakılarak mezar kapatılır (Haydarlı). ...
. Mezar kazılırken genellikle mezarın içine ölüyü koymak için ayrıca bir oygu yapılır (..., Haydarlı, ...). ...
. Ölü mezara yönü kıbleye (Haydarlı, ...), ...gelecek şekilde yatırılır. ...
. Ölü oygunun içine yerleştirildikten sonra oygu; eğimli şekilde dizilen tahtalarla (..., Haydarlı, ...), ... kapatılır.... Ağaçların arasına açık kalan kısımlarına çöp (Haydarlı), ... konur. ...
. Mezarın üzerine su dökülür (Haydarlı, ...). Mezarın üzerine dökülen suyu akraba çevresinden bir çocuk (Haydarlı, ...), .... taşır. ...
. Ölü gömüldükten sonra hoca (..., Haydarlı, ...); ... dua okumak amacıyla mezarın yanında kısa bir süre bekleyebilir.
C. Ölünün Gömülmesinden Sonraki Adet ve İnanmalar
. Ölü evinde, başsağlığı ölü evinden ayrılırken dilenir (Haydarlı). ...
Ölü İçin Yapılan Belli Gün ve Yemekler
. ... Haydarlı ve ...' de komşular iki-üç gün yemek getirir.
. Ölünün ardından .... Haydarlı'da yedisi elliikisi yapılır. Belirtilen bu günlerde Kur'an okutulur, komşulara ve akrabalara yemek verilir.
. ... Yedisinde pişi yapılır (Haydarlı).
. Elli ikisinde herkes evinde kendisi dua okur, kurban kesilir (Haydarlı). Elli ikinci günü ölünün etinin yere döküldüğüne, etiyle kemiğinin birbirinden ayrıldığına inanılır (Haydarlı).
. Arife günleri ilk namazda almeç (Haydarlı) dağıtılır. Arife günleri ölülerin geldiğine (Haydarlı), ...inanılır.
. Ölünün giysileri, ayakkabısı vb. yıkanıp temizlenip fakirlere dağıtılır (..., Haydarlı, ...). ...
Yasla İlgili Adet ve İnanmalar
. Yas tutulmakla beraber (..., Haydarlı, ...), .... Ölen kişi genç ise yas daha uzun süre tutulur (Haydarlı, ...). Yas süresi 10-15 gün, 1 ay (Haydarlı), ... sürebilir.
D. Ruhla İlgili Adet ve İnanmalar
. Ruhun ağızdan çıktığına inanılır (..., Haydarlı, ...). ...
. ... Soluk kesilince ruh da kesilir (..., Haydarlı)
. Ruhun ölüm olayından sonra ziyarete geldiğine inanılır (..., Haydarlı, ...). Ruhun, ...arife günleri geldiğine (Haydarlı) inanılır. ...
. Ruh rüyada vücuttan ayrılır (..., Haydarlı).
E. Mezar- Mezarlıkla İlgili Adet ve İnanmalar
. Mezarın ayakucuna ve başucuna tahta dikilir (..., Haydarlı).... Eskiden tahta veya işlenmemiş taşlar kullanılırken şimdi mermer taşlar kullanılmaktadır (..., Haydarlı, ).
. Mezar taşına ana-baba adı, kendi adı, kaç yılında öldüğü, nerede öldüğü yazılır (..., Haydarlı, ...).
. .... Mezar Haydarlı'da ölümünden bir yıl sonra arife günü yapılır.
. Mezarın başına ..., lale (Haydarlı) gibi çiçekler ... dikilir.
. Mezarlıktaki ağaçlar (..., Haydarlı, ...) kesilmez, ....
. Mezarlıktaki ağaçların meyvesi de koparılmaz (Haydarlı, ...).
. Mezar parmakla işaret edilmez, günahtır (..., Haydarlı, ...), ....
. Ölen olunca, mezardan toprak alınıp ölü sahibine yalatılır (Haydarlı).
. ... kadınlar mezar ziyaretine gitmezler; ancak Kur'an okuyabiliyorsa, abdesli ise bazen (Haydarlı) ... gidebilir. ...
KAYNAK KİŞİLER
(Haydarlı): Saim BURAK; lakabı Alagayışlar, yaş 62, eskiden çobanlık yapmış, şimdi çalışmıyor, iki çocuk sahibi, karısı ölmüş, ilkokul mezunu, yörenin yerlisi, yöre dışına gitmiş.
(Haydarlı): Eşe BOZAN; 70 yaşında, eşi yaşamıyor, eskiden ev hanımıymış, şimdi çalışmıyor, okur-yazarlığı yok, yörenin yerlisi, yöre dışına çıkmış.
Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1999 Dergisi 64-101. sayfalar
Not : Yazı çok uzun olduğundan, sadece Haydarlı ile ilgili bölümleri alınmıştır.
ARAŞTIRMA YAPILAN KÖY VE KASABALAR HAKKINDA GENEL BİLGİ
Afyon ili gerek geçmişteki konumu gerek günümüzdeki yapısı açısından farklı kültürlerin kaynaştığı bir alandır. Geçmişte Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Persler, Helenistik dönem, Bizans imparatorluğu gibi uygarlıklara sahne olmuştur. Günümüzde de Çerkezler, Muhacirler, Türkmenler, Aleviler, Yörükler, Sünniler, Tatarlar vb. gibi farklı kültürlerin bir arada bulunduğu, dolayısıyla da kültürel yapısı itibarıyla zengin bir yöredir.
Araştırma yapılan kasaba ve köyler hakkındaki genel bilgileri şöyle sıralayabiliriz:
...
...
...
Haydarlı Kasabası
Dinar ilçesine bağlı Haydarlı kasabası ilçeye 11 km. dir. Çölovası ismiyle de bilinen Haydarlı'nın nüfusu 10.000'in üzerindedir. Kendini Türkmen olarak tanımlayan yöre halkı, 1200'lü yıllarda İsfahan'dan geldiklerini iddia etmekte ve asıl yerleşim yerlerinin köyün biraz dışında, batısında olduğunu söylemektedirler.
Kasabada bir devlet hastanesi, bir doktor, 3-4 tane ebe, 1 lise, 1 ortaokul ve PTT bulunmaktadır.
Tarım ( buğday, şekerpancarı, patates, sebzecilik vb. ) ve hayvancılık (koyun, inek) temel geçim kaynaklarını oluşturmakta olup arıcılık amacıyla dışarıdan, özellikle Muğla'dan gelenler de bulunmaktadır.
Kasabadan yurt dışına (Almanya, Fransa,Avusturya vb.) ve başka illere (İstanbul, Denizli vb.) gidenler olmuştur.
Hayvanlarla İlgili Ölüme Yorulan Davranışlar
. Köpek uluması (..., Haydarlı, ...) ölüm olacağına yorulur.
Ev ve Eşya İle İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Ayakkabının ters dönmesi ölüm olacağına (..., Haydarlı) yorulur.
Göksel Olaylarla İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Yıldız kaydığı zaman bir insanın yıldızı düştü, Birisi ölecek (..., Haydarlı, ...) denir.
Yiyecek Maddeleri İle İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Kişinin mahsulü çok olup da şişinirse; ya kazadan ya ölümden, harcayamadan ölür denir (Haydarlı)
. Karpuz ham çıkarsa ölüme yorulur (Haydarlı)
Düşle İlgili Ölüme Yorulan Belirtiler
. Haydarlıda ölen kişiden bir şey alınması kefen biçeceğine yorumlanır.
. Rüyada çıplak kadın görmek erkek ölüye, çıplak erkek görmek kadın ölüye yorulur (..., Haydarlı,...)
. Rüyada dişin düştüğünü görmek ölüme (..., Haydarlı, ...) yorulur.
. Rüyada evin bir kenarının göçmüş görülmesi o evden (Haydarlı) birinin öleceğine yorulur.
Göz ve Vücudun Herhangi Bir Yerinin Seğirmesi, Kulak Çınlaması
. Gözün seğirmesi ölüme yorulur (..., Haydarlı, ...)
Bir Çocuğun Durmadan Ağlaması
. Bir çocuk durmadan ağlarsa anasının babasının başını yiyecek denir (...,Haydarlı, ...).
Bir Kimsenin Bitlenmesi
. Bir kimsenin çok bitlenmesi öleceğine yorulmakla birlikte (Haydarlı, ...), ...
Hastada Görülen Psikolojik ve Fizyolojik Belirtiler
. Ölecek kişinin belirtilerinin herkeste aynı olmamakla beraber yüzünün ... beyazlaştığı (Haydarlı), ... söylenir.
. Ölecek kişinin ..., dili morarır (Haydarlı).
. Ölecek olan bazı hastaların ... . Elleri ayakları düşer, salınır (Haydarlı), ...
. Ölecek kişi gözünü bir yere diker (..., Haydarlı, ...), ...
B. Ölümü Uzaklaştırmak, Ölümden Kaçınmak İçin Alınan Tedbirler
Belli Gün ve Zamanlarla İlgili Kaçınmalar
. ..., salı ve cuma günlerinin dernek günü olduğuna (Haydarlı) inanılır
. Bir çocuk hasta olursa, durumu tehlikeli bir hasta varsa cuma günleri ocağa tuz atılır (Haydarlı).
. Arife günleri iğne alınmaz, dikiş dikilmez (Haydarlı, ...). Arife günleri iğne alırsan kefen dikmeye (Haydarlı), ... yorulur.
. Gece sakız çiğnenmez(..., Haydarlı). Ölü eti (..., Haydarlı, ...) çiğnendiği söylenir.
. Sabah güneş doğasıya yatmak iyi karşılanmaz, sabah erken kalkıp namazını, abdestini alırsan belki cenazen kapına gelir denilir (Haydarlı).
Rüyalarla İlgili Kaçınmalar
Düşte görülüp de ölüm ya da bir felaket getireceğine yorulan olayların gerçekleşmemesi için, birtakım pratiklere başvurulur.
. ..., sadaka ( Haydarlı, ...), ... dağıtılır.
Diğer Kaçınmalar
. Çocuğun ismini aldığı kişi hastalanırsa, sakatlanırsa vb. durumlarda o adın çocuğa yaramadığı düşüncesiyle isim değiştirilir (Haydarlı).
ll. ÖLÜM SIRASI
A. Bir Hastanın Öleceği Anlaşıldığında Uygulanan Adet ve İnanmalar
. Öleceği anlaşılan kişinin yanına Kur'an okumasını bilen birisi (..., Haydarlı,...) çağrılır.
. Öleceği anlaşılan kadının 2-3 gün önceden ellerine saçlarına kına yakılır ( ..., Haydarlı,...). Fadime Ananın kına yakmış olması ve kınanın cennetten çıkmış olması gibi nedenlerle kına yakılır (..., Haydarlı)
. Azrail ayakucundan geldiği için ayakucunda oturanlar kaldırılır (Haydarlı, ...)
. Öleceği anlaşılan kişiye su verilir (..., Haydarlı,...). Can hortuma gelince varsa zemzem suyu, hacı suyu yoksa evdeki sudan çay kaşığı ile hastanın ağzına dökülmesi gerektiğine inanılır (..., Haydarlı,...).
. Hastanın ölümü yaklaşınca; dili durmuş, ağzına ölüm inmiş denir (Haydarlı).
. Uzun süre hasta can çekerse, herhalde günahı çoktu(...), ettiğini çekiyor (...) derler ama bunu Allah'tan başka kimsenin bilemeyeceği de söylenir (...,
Haydarlı,...). ... . Ruhu güzelse yüzü duru olur, ruhu iyi değilse nasıl olacağı belli olmaz (Haydarlı). Ruhu güzel değilse ettiğini çekiyor derler (Haydarlı ). ...
B. Ölümün Hemen Sonrasında Uygulanan Adet ve İnanmalar
. Ölenin, ölüp ölmediğini tespit etmek amacıyla ağzına, burnuna gelecek şekilde ayna tutulur (Haydarlı, ...).
. Başının altındaki yastık alınır (Haydarlı, ...).
. Ölü tek başına bir odaya konur. Kadın ve erkekler ayrı yerlerde oturur. Ölünün yüzü sadece akrabalara gösterilir (Haydarlı).
. Çenesi çemberle, tülbentle, yazmayla (Haydarlı, ...), mendille (Haydarlı) bağlanabilir.
. Ayakları bir çaputla bağlanır (Haydarlı, ...). ...
. .... Üstüne çarşaf havlu örtülür (..., Haydarlı, ...). ...
. Ölünün karnının şişmemesi için üzerine demir konur (..., Haydarlı, ...). ...
. .... Hastanın ruhu iyiyse öldüğünde yüzü duru olur, ruhu kötüyse ne türlü olacağı belli olmaz (Haydarlı).
. Gözleri açıksa ölen kişi için ..., dünyasına doyamamış (Haydarlı, ...) denir. ...
. Ölümün duyurulması komşuların birbirine haber vermeleriyle, telefonla, sela verilerek yapılır (Haydarlı, ...).
lll. ÖLÜM SONRASI
A. Ölünün Gömülmeye Hazırlanmasıyla İlgili Adet ve İnanmalar
Yıkama
. Kadın ölüyü kadın yıkayıcı, erkek ölüyü erkek yıkayıcı yıkar. Yıkama yapılan yerde çok kalabalık birikmez. Genellikle evin avlusunda uygun bir yerde yıkama yapılır. Kullanılan suyun sıcaklığına soğukluğuna dikkat edilir. Yıkamaya yardım eden kişi sayısı ikiden dörde kadar olabilmektedir. Yıkamada belli malzemeler kullanıldığı gibi bu malzemelerin yıkama işleminden sonra ne yapıldığı da önemlidir.
. Yıkama suyunu kadın ölüye kadınlar getirir. Haydarlı'da erkeklerin yıkama suyunu da kadınlar getirir.
. Ölüyü yıkamaya üç kişi yardım eder. Bir tanesi kazandan aldığı suyu güğümlere (iki güğüm kullanılır) doldurur ve onu suyu dökecek olan kişiye verir. Bir kişi de yıkar (..., Haydarlı, ...). ...
. Ölünün yıkandığı yere ..., teneşir (Haydarlı) denir. ...
. Yıkarken kulplu denen tas (Haydarlı, ...), ... kullanılır
. Yıkarken günlük tütsüsü yapılır (Haydarlı, ...).
. Kazandan artan suyla ölünün çamaşırları yıkanır (..., Haydarlı, ...). ...
. Kazan, yıkama işleminden sonra ters çevrilir (Haydarlı, ...). ...
. Yıkayan kişiye (..., Haydarlı, ...), ... para verilir ...
. Ölü yıkayan kişi önüne önlük (..., Haydarlı, ...), ... takar.
. Trafik kazası geçirenler, yurt dışından gelenler, intihar edenler yıkanmaz (Haydarlı).
Kefenleme
. Kefen önceden alınabilir (..., Haydarlı,...) .... Kefen önceden biçilebildiği gibi (..., Haydarlı,...) ....
. Haydarlı'da kadın kefeni yedi parça olur. Dutak, peşkir, göynek, altına sarılan yedi kat bez, gömleğin içinden sırta örtülen iki bez, çember gibi parçalardan oluşur.
. Kadın kefenlenirken saçları örgülü ise çözülür (..., Haydarlı).
. Kefen sarılan kilim ya da battaniye camiye (..., Haydarlı, ...) verilir yada eve getirilir (..., Haydarlı).
. Kefenden artan parça camiye (Haydarlı) ... verilir.
Tabut
. Ölünün taşındığı araca sal denir (Haydarlı, ...).
. Genç kız ölümlerinde, yeni evli ölümlerinde, ..., üçeteği (Haydarlı) varsa bunlar da tabutun üstüne konur.
B. Ölünün Gömülmesiyle İlgili Adet ve İnanmalar
. .... Akşam ikindi vaktinden sonra ölen kişi ertesi gün gömülür (..., Haydarlı, ...). Yer ve kabir gece misafir almaz (Haydarlı). ...
. Mezarı, akrabalardan 4-5 kişi (Haydarlı) kazarken ... .
. Mezarın uzunluğu, ölünün boyunun... veya bir ip vasıtasıyla (Haydarlı, ...) ölçülerek; bu ölçüden biraz daha fazla olacak şekilde ayarlanır. ...
. Kadın mezarı erkek mezarına göre daha derin kazılır. Kadının mezarı göğüs hizasına kadar, erkeğin mezarı göbek hizasına kadar kazılır (...,Haydarlı, ...). Bunun nedenleri şu şekilde açıklanmıştır: ..., namaz kılarken kadınların elinin göğüs hizasında olması (Haydarlı, ...). ...
. .... Kemik çıkarsa kefenin içine para konularak ve kemikler çıktığı yere bırakılarak mezar kapatılır (Haydarlı). ...
. Mezar kazılırken genellikle mezarın içine ölüyü koymak için ayrıca bir oygu yapılır (..., Haydarlı, ...). ...
. Ölü mezara yönü kıbleye (Haydarlı, ...), ...gelecek şekilde yatırılır. ...
. Ölü oygunun içine yerleştirildikten sonra oygu; eğimli şekilde dizilen tahtalarla (..., Haydarlı, ...), ... kapatılır.... Ağaçların arasına açık kalan kısımlarına çöp (Haydarlı), ... konur. ...
. Mezarın üzerine su dökülür (Haydarlı, ...). Mezarın üzerine dökülen suyu akraba çevresinden bir çocuk (Haydarlı, ...), .... taşır. ...
. Ölü gömüldükten sonra hoca (..., Haydarlı, ...); ... dua okumak amacıyla mezarın yanında kısa bir süre bekleyebilir.
C. Ölünün Gömülmesinden Sonraki Adet ve İnanmalar
. Ölü evinde, başsağlığı ölü evinden ayrılırken dilenir (Haydarlı). ...
Ölü İçin Yapılan Belli Gün ve Yemekler
. ... Haydarlı ve ...' de komşular iki-üç gün yemek getirir.
. Ölünün ardından .... Haydarlı'da yedisi elliikisi yapılır. Belirtilen bu günlerde Kur'an okutulur, komşulara ve akrabalara yemek verilir.
. ... Yedisinde pişi yapılır (Haydarlı).
. Elli ikisinde herkes evinde kendisi dua okur, kurban kesilir (Haydarlı). Elli ikinci günü ölünün etinin yere döküldüğüne, etiyle kemiğinin birbirinden ayrıldığına inanılır (Haydarlı).
. Arife günleri ilk namazda almeç (Haydarlı) dağıtılır. Arife günleri ölülerin geldiğine (Haydarlı), ...inanılır.
. Ölünün giysileri, ayakkabısı vb. yıkanıp temizlenip fakirlere dağıtılır (..., Haydarlı, ...). ...
Yasla İlgili Adet ve İnanmalar
. Yas tutulmakla beraber (..., Haydarlı, ...), .... Ölen kişi genç ise yas daha uzun süre tutulur (Haydarlı, ...). Yas süresi 10-15 gün, 1 ay (Haydarlı), ... sürebilir.
D. Ruhla İlgili Adet ve İnanmalar
. Ruhun ağızdan çıktığına inanılır (..., Haydarlı, ...). ...
. ... Soluk kesilince ruh da kesilir (..., Haydarlı)
. Ruhun ölüm olayından sonra ziyarete geldiğine inanılır (..., Haydarlı, ...). Ruhun, ...arife günleri geldiğine (Haydarlı) inanılır. ...
. Ruh rüyada vücuttan ayrılır (..., Haydarlı).
E. Mezar- Mezarlıkla İlgili Adet ve İnanmalar
. Mezarın ayakucuna ve başucuna tahta dikilir (..., Haydarlı).... Eskiden tahta veya işlenmemiş taşlar kullanılırken şimdi mermer taşlar kullanılmaktadır (..., Haydarlı, ).
. Mezar taşına ana-baba adı, kendi adı, kaç yılında öldüğü, nerede öldüğü yazılır (..., Haydarlı, ...).
. .... Mezar Haydarlı'da ölümünden bir yıl sonra arife günü yapılır.
. Mezarın başına ..., lale (Haydarlı) gibi çiçekler ... dikilir.
. Mezarlıktaki ağaçlar (..., Haydarlı, ...) kesilmez, ....
. Mezarlıktaki ağaçların meyvesi de koparılmaz (Haydarlı, ...).
. Mezar parmakla işaret edilmez, günahtır (..., Haydarlı, ...), ....
. Ölen olunca, mezardan toprak alınıp ölü sahibine yalatılır (Haydarlı).
. ... kadınlar mezar ziyaretine gitmezler; ancak Kur'an okuyabiliyorsa, abdesli ise bazen (Haydarlı) ... gidebilir. ...
KAYNAK KİŞİLER
(Haydarlı): Saim BURAK; lakabı Alagayışlar, yaş 62, eskiden çobanlık yapmış, şimdi çalışmıyor, iki çocuk sahibi, karısı ölmüş, ilkokul mezunu, yörenin yerlisi, yöre dışına gitmiş.
(Haydarlı): Eşe BOZAN; 70 yaşında, eşi yaşamıyor, eskiden ev hanımıymış, şimdi çalışmıyor, okur-yazarlığı yok, yörenin yerlisi, yöre dışına çıkmış.
Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1999 Dergisi 64-101. sayfalar
Not : Yazı çok uzun olduğundan, sadece Haydarlı ile ilgili bölümleri alınmıştır.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)