DİNAR (APAMEİA )
TİYATRO KURTARMA KAZISI
Ahmet TOPBAŞ
...
...
...
... Tiyatro kurtarma kazısı, 1986 yılında tiyatro çanağının bulunduğu
kesimde, skene yakınlarına define kazıcıları tarafından yapılan kaçak kazıda
kırmızı renkli konglemera bloğunun ortaya çıkartilması sonucunda ...
başlatılmıştır.
Başkanlığımda 1986, 1987,1988,1989 yıllarında yapılan kazılarda ...
Tiyatro; Dinar ilçesinin kuzeybatısında yer almış Üçlerce Tepesi'nin
batıya bakan yamacına doğal kaya üzerine oturtulmuştur. Kaveası Dinar ovasına
bakmaktadır. Tepenin eteklerinde, tiyatronun doğu ve batısında kayaya oyma
mezar odaları ile tekne mezarlar vardır. Üst bölüm ise büyük bir düzlük olup
yapı temelleri görülmektedir.
...
1986 kazı mevsiminde K, J, İ, H/8 açmaları ile İ/9, 10, 11, 12, 13, 14,
15, 16, 17, 18 ve H/18 açmalarında çalışılmıştır.
K, J,İ, H/8 plankarelerinde kuzey-güney doğrultusunda uzanan skene
binasının temelleri ve batı tarafında bulunan 6 adet plaster (payanda)
bulunmuş, daha sonraki yıllarda burada çalışmalar derinleştirilmiş ve ana
kayaya inilerek tam plan elde edilmiştir. ... İkinci olarak İ/9-16
plankarelerinde 5x50 m boyundaki açmada kuru örgü tekniğinde blokaj niteliğinde
moloz taş sıraları bulunmuş, ... kaveanın orta bölümünde önünde bir metre
genişlik olan bir metre yüksekliğinde moloz kuru örgü duvar ortaya
çıkarılmıştır. Bu genişliği diazoma olabileceği düşünülmüştür. 1989 yılında
bulunan analemma köşelerinden dolanan çemberin aynı yükseklikte olduğu ortaya
çıkmış ve ... ortada bir dizoma olduğu anlaşılmıştır. ... Tiyatro çanağının üst
(kuzey) konumunun tespiti için İ/17 plankaresinde 5x5 metrelik bir açmada 0.70
m derinliğe inilmiş ancak düşük bir bloktan başka mimariye rastlanılmamıştır.
Bu açmanın kuzeyindeki İ ve H/18 plankarelerinde 5x20 m boyutunda açıla açmada
1 metre derinlikte 0.60 m genişlikte ve doğu-batı doğrultusunda uzanan bir
temel buşunmuştur. Temel üzerinde iki sıra kesme taş kalker bloğunun bulunuşu
bu duvarın tiyatronun analemma duvarı olduğu fikrini uyandırmaktadır.
Tiyatro kaveasının üst bölümündeki düzlük akropol olmalıdır. Tarla
sahiplerinin ifacesine göre pulluğa temeller takılmakta, yapılan yüzey
araştırmasında bol miktarda çanak-çömlek ve çatı kiremiti parçasının bulunuşu
bu varsayımı doğrulamaktadır.
1987 kazı sezonunda çalışılan K, J, İ, H/8 plankarelerinde açmaların
derinleştirilmesinde ve K, J, İ, H/9 plankarelerinde çalışılarak skene
binasının planı elde edilmiştir. Kaveanın uzun yıllar tarım alanı olarak
kullanılması nedeniyle eğimli olan arazideki erozyon fazlalaşmış ve orkestra
sahne binasının bulunduğu bölüm yer yer 5 m ye varan toprakla dolmuştur. Oturma
sıraları ise değişik zamanlarda alınmış ve başka yapılarda kullanılmıştır. ...
Doğu-batı doğrultulu skenenin güney dış duvarına bitişik, kalker ve
koglemera düzgün kesme taş biçimindeki bloglardan kuru örgü tekniğinde yapılmış
ve payanda görevi yapan altı adet dişplastr çıkmanın bulunduğu taş duvar ile
buna paralel iç duvarın aazinin eğimine uygun, dik konumlu, birbirine paralel
duvarlarla bağlantılandığı anlaşılmıştır. Dişler; 1.60 m uzunlukta, 1.10 m
genişlikte ve 2-2,5 m yükseklikte olup, 3 ile 3,5 m aralıklarla yer yer
devşirme taşlardan yapılmıştır. Bu devşirme taşlardan bir tanesi gutta ve
dentis işlenmiş bloğa ait parçadır.
Birbirine paralel (doğu-batı doğrultulu)
iki ana duvarın genişlikleri 1.00-1.10 m arasında anakayanın durumuna göre
1.50-2.00 m yüksekliğinde , sıralı moloz kuru örgü tekniğindedir. Teras duvarı
niteliğindeki skene temellerinden güneydeki kuzeydekine göre daha aşağı
kattadır. Bu iki duvar 0.70-0.80 m genişliğinde altı adet dik duvarlı
birbiriyle bağlantılanmış ve beş gözlü bodrum özelliğinde bir yapı
oluşturulmuştur. Bu gözlerin içi toprakla doldurulmuş, ara duvarlar konlemera,
molozlarından kuru örgü tekniğinde yapılmıştır. Bu yapının kuzeyinde yine
1.00-1.10 m genişliğinde moloz taştan kuru örgü tekniğinde yapılmış dört parça
duvar yer almıştır. Bu duvar parçalarının uzunluğu yaklaşık 3.50 m olup,
dıştakilerle ortadakiler arasında 0.90 m, ortadakilerin arasında ise 1.80 m
açıklık bulunmaktadır. Proskenenin alttaki sıra taşları ise doğu-batı doğrultusunda uzanmakta, her iki
uçta güneydoğuya ve güneybatıya açılı, kırılarak 2.30 m ye uzatılmıştır.
Proskenionun alt sıra taşları, moloz kuru örgü tekniğinde yapılmış temelin
üzerine oturtulmuş, ön kısmı profillendirilmiş, 0.20-0.22 m kalınlığında üst
yüzü düzgün kesilmiş kalker bloklardır. ... Bu bloklar arasında devşirme olarak
kullanılmış dentisli bir parça bulunmaktadır. ... Blokları altında irili ufaklı
kireçtaşlarından 0.80 m genişliğinde moloz kuru örgü temel vardır. Proskenionun
alt taş sırasının üst yüzünden 0.15 m aşağıda sıkıştırılmış bir sıva bulunmakta
olup, bu orkestranın tabanı olmalıdır. Proskenionun 0.40-0.50 m önünde orkestra
içinde, sıvanın altında küçük moloz taşlardan kuru örgü tekniğinde,0.50 m
genişliğinde, doğu-batı doğrultusunda uzanan bir temel daha bulunmaktadır. Bu
temelin skene binasının kaveadan gelecek olan basıncı azaltmak amacıyla
yapılmış bir teras duvarı olduğunu varsaymaktayız. 1987 yılı kazı mevsiminin
son gününde kireç taşından kesme bloklar halinde yapılmış topuklu ve bosajlı
bir duvar köşesi bulunmuştur. Dolgu toprak içinde Geometrik dönemden başlayarak
Roma dönemine kadar olan uygarlıklara ait bol miktarda çanak-çömlek parçası ve
kireç taşından yapılmış gutto, dentis, dörtgen, yuvarlak kaide parçalarından
oluşan mimari elemanlar ve üç güzellerin kabartma olarak işlendiği Hellenistik
bir kâseye ait parçalar bulunmuş, daha sonrs müzede temizliği yapılarak
tamamlanmıştır. ...
1988 YILI KAZI MEVSİMİNDE l/8, 9, 10-J, İ, H, G/10-H/9-G/8, 9
plankarelerindeki açmalarda çalışılmıştır. 1987 yılı kazı mevsiminde bulunan
topuk profilli ve bosajlı parados-eksodos duvarlarının köşesi nedeniyle bunları
açığa çıkarılması için çalışmalar yoğunlaştırılmıştır. K, L/9 plankarelerinden
kuzeydoğuya doğru uzanan parados duvarının 9.50 metresi, G, H/9 plankarelerinde
güneybatıya doğru uzanan eksodos duvarının 5.10 metresi açığa çıkarılmıştır.
... Duvarlarda kullanılan tortul kireç taşı- kalker Üçlerce Tepesi'nin ana
kayasından kesilerek elde edilmiştir. ...
Parados ve eksodos duvarları en fazla altı sıra olarak ele geçmiştir.
Birici sıra düzgün taş blokları biçiminde, ikinci sıra dış bükey profilli topuk
olup 0.26 m yüksekliğindedir. Üçüncü sıra 0.54 m yüksekliğinde, kenarlarından
0.05 m genişliğinde bir bant, ortası ise dış bükey profilli kabartma
biçimlidir. Üçüncü ve beşici sıralar aynı karakterde, dördüncü ve altıncı
sıralar aynı karakterlidir. Dördüncü sıra 0.32 m yüksekliğinde olup tekniği
diğer sıralarla aynıdır. Blok genişlikleri ise değişik ölçülerdedir. ...L/9
plankarelerinde parados duvarının orkestra köşesinden 9.00 m uzaklıkta, duvara
bitişik 0.40 m çıkıntılı bir plastr yer almıştır. ... Plastr topukta 1.20 m
üstte 0.90 m genişliğindedir. K/9 plankaresinde, kaveanı etek kısmında,
orkestraya yakın bölümde, dolgu toprak içinde, üçer triglifli iki grup arasında
bir metoptan oluşan mimari parça bulunmuştur. Kuzey parados duvarının önünde
plastrın güneyinde daha geç döneme ait 1.00 m çapında, tabanı parça
tuğlalardan, yan duvarları pithos
parçalarından oluşmuş bir fırın kalıntısı bulunmuştur. Tiyatro zemininden 0.80
m yüksekte olan fırın ile çevrede uyum gösterecek bir mimari kalıntı bulunamamıştır.
Söz konusu fırın resimleri çekilip, planı çizildikten sonra parados duvarının
ortaya çıkarılması amacıyla kaldırılmıştır.
L/9 plankaresinde plastrın 2.70 m batısında ve plastr ile karşılıklı
olmak üzere 0.90 x 0.70 m boyutlarında düzgün kesme taş kallker blok ile blok
altında ve parados duvarına paralel olarak kuzeye doğru uzanan, proskenion ön
duvar temelinin uzantısı niteliğinde 1.50 m uzunluğunda, 0.70 m genişliğinde
moloz kuru örgü bir temele rastlanılmıştır. Bu buluntu bize, paradosta yer alan
kapıyı işaret etse gerektir. ...
Kuzey parados duvarınınorkestra tarafındaki
bitiş noktasının güneyinde, K/9 plankaresinde kavea temel taşlarına 0.50 m
uzaklıkta ve bu taşlara paralel olarak uzanan düzgün kesme taşlardan oluşan bir
temel bulunmuştur. Bu aralığın tiyatroya yağan yağmurların tahliye kanalı
olduğu kanaatine varılmıştır. ... K/8 plankaresinde fırın ile çağdaş 5.00 x
3.00 m boyutlarında bir kireç çukuru ile moloz taşlardan kuru örgü tekniğinde
basit bir temel vardır. Küçük buluntu olarak tiyatronun değişik yerlerinde; p.t.
ağırlık ..., sabuntaşından bir ağişak ..., bronz bir çan ..., demir bir spatul
..., Hellenistik döneme ait bronz Apameia sikkesi ... ve bol miktarda mimari
parçaya rastlanılmıştır.
1989 yılı kazı mevsiminde, kuzeyde L/8,9 güneydeF,G/8,9 plankarelerinde
çalışılmış, çalımalar daha çok kuzey kesimde yoğunlaştırılmıştır. 1988 yılında
bulunan kapı plastrından başlayarak 9.00 m daha kuzeye duvar izlenmiş ve 0.50 m
çikıntılı 1.60 m genişliğinde köşe çıkıntısı (plastr) bulunmuş, doğuya doğru
1.50 m analemma duvarı takip edilmiştir. Aynı şekilde güney bölümünde eksodos
duvarı köşeden başlayarak 13.00 m uzunluğunda bulunmuş analemma ile köşede
kesiştiği belirlenmiş, analemmanın doğuya doğru devam ettiği görülmüştür. Kuzey
giriş plastrının 2.80 m önünde (batısında) bir önceki yılda bulunan duvar
başlangıcı, kuzeye doğru izlenerek 11.00 m uzunluğunda 0.70 m genişliğinde
parados duvarına paralel olarak uzanan moloz taş kuru örgü tekniğinde bir duvar
ortaya çıkarılmıştır... . Bu duvarın ikinci basamağının yaklaşık 1.00 m önünde
0.70 m genişliğinde ve 4.50 m uzunluğunda paralel bir duvar ile bu duvarın her
iki ucundan paralel olarak batı yöne doğru uzanan aynı genişlikte ve uzunlukta
iki duvar bulunmuş, bu duvarın bitiminde sahne dığş payanda zeminine kadar
inildiğinde, alt temel özellikli bir diğer duvarla karşılaşılmıştır. Bu
duvarları 4.50x4.50 m boyutlarında bir oda gibi görüntü vermekte ise de,
duvarlar arasında kot farkı olması nedeniyle bir oda olduğu kesinlikle
söylenemez. Bu duvarların içinde 0.60x2.20 m boyutunda ve 0.40 m kalınlığında
iki parça halinde kireç taşından basit profilli arşitrav bloğu düşük olarak
bulunmuştur... . Açmanın kuzey kenarı boyunca batıdan doğuya doğru uzanan, kısa
uzunluklarda kadameli yükselen, mahiyeti anlaşılamayan duvar parçalarına rastlanmıştır...
. Kazının son çalışma gününde, batı kesimde, zeminde ana kayaya oyulmuş bir
kapı bulunmuştur. Batıya açılan kapı önünde iki basamaklı bir domos ve
0.70x0.80 m boyutlarında girişi olan bir oda bulunmuştur. Dolgu toprak
temizlendikten sonra, odanın doğuya doğru uzandığı görülmüştür. Mezar odası
olarak kabul ettiğimiz bu oda üzerindeki delikten özellikle doldurulmuş ve
üzerine temel inşa edilmiştir. Temeli bozmamak amacıyla odada temizlik
yapılmamış, bir sonraki çalışma mevsiminde açmak üzere tarafimizdan toprakla
örtülmüştür. ..
Küçük buluntu olarak; çok miktarda kabartma bitkisel motifli Hellenistik
ve Roma dönemine ait kâse parçaları, demir, bronz alet ve cam parçaları ile iki
adet Hellenistik döneme ait Apameia sikkesi, dört adet p.t. ağırlık, bir adet
çört alet, bir adet p.t. kâse, bir adet cam ağırşak, iki adet bakır ok ucu, iki
adet p.t. ağırçak, bir adet Meduza başı kabartması olmak üzere on iki adet
envanterlik eser bulunmuştur.
Güney eksodos duvarı önündeki yığını taş içinde oturma taşlarından
birkaçı düşük olarak elimize geçmiştir (Resim: 17). Bu bloklardan bir tanesi
aslan ayaklı, arkalıklı koltuk biçiminde olup, tiyatronun altında bir evde bir
bema ile birlikte daha önce tarafımızdan bulunmuş olan buluntuyla aynıdır
(Resim: 18-19).
Sonuç olarak; Apameia Kibotos tiyatrosu, parados, eksodos duvarlarının,
tiyatro içinde bulunan Hellenistik dönem sikkeleri, skenede kullanılan devşirme
parçalar nedeniyle en az iki evreli olup, ilk Evresi Hellenistik dönem, son
evresi Roma döneminde yapılmış olmalıdır.
Dış köşelere doğru eğimli olarak yükselen, enli- ensiz bosajlı taş
sıralı duvarlarının, Alinda, Alabanda, Priene tiyatrolarındaki taş sıraları ve
plastrlara benzediği, kaveanın üst bölümününBergama tiyatrosunun orta kavea bölümündeki
gibi yelpaze biçiminde genişlediği sahne yapısı bakımından Priene ve Arykanda
tiyatrolarına paralellik gösterdiği görülmektedir2.
Bütün bu benzerliklerden ve taş duvar tekniğinden tiyatromuzun Arkaik
dönemde yapıldığı, Hellenistik dönemde yapıldığı, Hellenistik dönemde
onarıldığı, Roma döneminde ise yeniden onarılarak kullanıldığını söylemek
mümkündür. Bugünkü hali ile M.Ö. II. Yüzyıla ait olmalıdır.
___________________
2
Ferrero, Daria De Bernardi; Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları, Ankara-1988
(İlgili Bölümler).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder