ANADOLU'NUN TARİHİ COĞRAFYASI
Milli Eğitim Basımevi İstanbul 1960
Sayfa 450-
..., beşinci asırda , Metropolis'in Nikopolis adını da beraber taşımış olması hatıra gelir (1)
20- Apameia uzun zaman Anadolu'nun en büyük şehirlerinden biri idi. İnhitatı belki Constantinople'un tesisi ile başlamıştır. Yeni teşkilâta göre artık büyük bir yol üzerinde bulunmuyordu; halbuki ticaret batıya yöneldiği müddetçe, yol şebekesinin tam toplandığı noktada bulunuyordu. Prof. G. Hirschfeld'in Buranın topografyası hakkındaki tetkikleri, umumiyet itibariyle doğrudur; lâkin nehirler meselesinde yanıldığı aşikârdır. Mr. Hogarth kendisini bu noktada tashih etmiştir. Hirschfeld Ilı'canın Marsyas nehri olduğunu iddia eder. Lâkin Hogarth doğru bir sağ duygu ile bu fikri reddetmiş " çıplak bir tepenin eteğinden, düm düz bir yatağa sükûnetle akan ve bir nehirden ziyade bir su mecrası gibi yavaşça sıyrılıp giden bu hazin derenin, o hikâyelerde yadı geçen Marsyas olamayacağını " kati'yetle iddia etmiştir (2). Bu küçük dereyi ılık kaynaklar beslemektedir. Bunun için adına Lidja ( Ilıca ) denmiştir. Apameia'ya ait bir sikkede Mai ( andros ), Mar ( syas ), Or ( gas ), Ther ( ma ) nehirlerinin bir gurup halinde Apameia'nın ( Efezdeki Artemis tipinde ) hami tanriçesi etrafında toplandıklarını görüyoruz. Bu da Apameia halkının sıcak menbaları Marsyas'dan ayırd ettiklerini kat'iyetle ispat etmektedir.
Prof. Hirschfeld, Marsyas hakkındaki noktai-nazarını takviye için şu sözleri söylüyor: « Bir çift pınar, hemen kaynadıkları noktanın altında, iki kemerden geçerek Nehre dökülür ». Ve bu kaynakların K ... ve I ... ( Yunan hafleri bilgisayarda olmadığından yazılamadı. M. Doğan Aykanlı ) ( ağlayan, gülen ) olduklarını ilâve ediyor. Lakin bahsettiği iki « Bogennichen'ın », Roma yolunu, bazı sıcak kaynakların bulunduğu çukurdan aşırmak için yapılmış iki alçak kemerden ibaret olduğuna dikkat etmiyor. Burada, zannettiği gibi eskiden bir suni mağaranın bulunmuş olması bana etrafın vaziyetine hiç uygun gözükmüyor (3). Hirschfeld'in ana dereye Hudaverdi ismini vermesi de yanlıştır. Hudaverdi, bana nakledildiğine göre, derenin asıl kaynaklarından yüz yarda aşağıda, ve en yüksek değirmenden biraz yukarda bir noktada, takriben elli sene evvel birden bire feveran etmiş bir tek kaynağın adıdır. Bu kaynağın suyu gayet iyi içilebildiği halde, eğer hatırımda doğru kalmışsa, öteki pınarların hiçbiri içilemez. Bunun içindir ki Hudaverdi ismi verilmiştir. Suyun büyük bir kısmı ayrılmış, tahta borularla kasabaya isale edilmiştir.
Apameia'da Kallirhhoe isminde bir pınar bulunduğu faraziyesi, Sestini'nin yanlış okuduğu bir sikkeden hasıl olmuştur. İmhoof Blumer Num. Zft. 1884, S. 289
Prof. Hirschfeld'in büyük çaptaki Apameia haritası gayet mükemmeldir. Anadolu'nun içerlerinde hiçbir eski şehir yeri için böyle bir haritanın bulunmayışı çok teessüfe şayandır. Aynı kâğıt üzerindeki Dineir ve Dombay vadilerini gösteren küçük haritalar, icabettiği kadar iyi değildir. Apameia-Celainai tarihi hakkındaki tetkiki gayet mühimdir.
(1) « Journ. Hell. Stud. » Nisan. 1883 de « Metropoltanus Campus » hakkında bir makale neşretmiştim. Buna 1883 Teşrinievvelinde, Tatarlı ile Haydarlı arasında. tam Metropolis'in olduğu noktada bulduğum bir kitabe parçasını da ilave etmek isterim: « Senato ve halk Artemidoros'un oğlu Sostenis'in oğlu Artemidoros'u tebcil eder. Alim, filosof, müstesna bir şahsiyet ve bir çok hususlarda memleketine faideli olan bu adam, oyunlara sarf edilmek üzere para vermiştir ».
(2) Hirschfeld'in « Berl, Akad. Abhandla. » 1876 da « Über Celainai-Apameia Kibotos » ismindeki makalesi . Hogarth'in « Journ Hell. Stud ». 1888 deki makalesi.
(3) Apameia'yı 1881 de, ( gayet kısa olarak )1882 de, ve 1888 de ziyaret ettiğim zaman Hogarth'ın henüz neşredilmemiş fikrini bildiğim için bu noktayı dikkatle tetkik ettim. 1881 de Hirschfeld'in makalesini henüz okumamıştım; lâkin vaziyeti gayet dikkatle tetkik etmiş olduğunu bildiğim için topografyasına fazla ehemmiyet vermedim.
Prof. W. M. RAMSAY
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder