TÜRKİYE ANSİKLOPEDİSİNDE DİNAR

TÜRKİYE ANSİKLOPEDİSİ


Sayfa. 167- DİNAR ( Apameia Kibotos, Kalainai, Geyikler )

Afyon'un Dinar kazasının merkezi olan 7040 1955 nüfuslu bir kasabadır.
Kasaba 3 mahallede 1000 den fazla hane 300 kadar dükkân ve işyerinden ibaret olup Belediye teşkilatı 1874 senesinde kurulmuştur.
Kasaba Afyon'un güney-batısında Afyon-Burdur-Antalya arasındaki 25 numaralı devlet yolunun Afyon'dan 113 ncü Afyon-Aydın demiryolunun Afyon'dan 128 nci Km. leri üzerindedir. Dinar-Burdur arasındaki mesafe 61, Dinar ile Çivril arasındaki karayolu 50 Km. dir.
Takriben 1900 senesine kadar bir köyden ibaret bulunan Dinar, gerek tabiî servetlerinin çokluğu, gerekse Afyon, Denizli, Isparta ve Burdur vilayetlerine giden demir ve karayollarının üzerinde bulunmasından çabuk gelişmiştir. Evler iki veya üç katlı olup kullanışlı ve çoğu elektriklidir. İnönü, Yeniyol ve İstasyon caddeleri kasabada belli başlı caddelerdi. Bu yollar kaldırımla döşenmiş ve yanları ağaçlandırılmıştır.
Dinar, İsa'dan önce 1000 yıllarında, ( Selene ) adındaki eski bir şehrin harabeleri üzerinde kurulmuştur. ( Selene ) Batı Anadolunun, ( Ayasuluk ) dan sonra ikinci önemli şehri olup eski Yunan seyyahlarının seyahat kitaplarında değerli bir yer olarak gösterilmektedir.
Bu şehir şimdiki Dinar kasabasının doğu-güneyine doğru genişlemiş bir halde iken, zelzeleler yüzünden harap olmuş; sonradan Yunan mabudelerinden birinin kızına izafetle Apameia adiyle yeniden kurulmuştur.
Tarih boyunca doğudan batıya akın eden ordulara uğrak olmuştur; İran hükümdarlarından Dara ile Keyhüsrev, bu şehirde iki yıl konaklamışlardır. Dara'nın sarayı şimdiki Dinar'ın 500 metre doğusunda ve eski Menderes Nehrinin nüvelerinden birisi olan ( Suçıkan ) mevkiindeki tepelerde kurulduğu, bugün eldeki eserlerden anlaşılmaktadır.
Apameia şehrinin yıkılması üzerine, bugünkü yerinde önceleri ( Geyikler ) ve sonra İran altınına izafeten ( Dinar ) adiyle yeniden kurulan köy, toprağının bereketi ve önemli mevkiinin yardımiyle çabuk büyüyerek 1908 yılında kaza haline gelmiştir.
865 rakımlı olan kasaba; kuzeyde Samsun, güneyde Akdağ'ın kuzeybatı-güney doğu istikametinde vücuda getirdikleri sekinin batı eteğinde, kuzey ve batıya doğru uzanan genişçe bir ovanın doğu kenarında, kısmen düz, kısmen de hafif meyilli, batıya müteveccih saha üzerinde kurulmuştur.
Kasabanın harita ve imar planı yapılmış olup yollarının 1420 metresi parke, 1500 metresi şose, mütebakisi adi kaldırımdır.
Kasabada 2 un fabrikası, Toprak Mahsulleri Ofisinin 2.000 tonluk ambarları, Ziraat Bankası ajansı, 250 tezgâhlı Dokuma-Kooperatifi, bir orta, iki ilkokul, üç otel, üç han, bir sinema vardır.
Halkın geçim vasıtası buğday, arpa, mısır, pancar ve bakliyat ziraati ile hayvancılıktır. Evlerde kilim, halı ve kaput bezi de dokunur. Eylülün 15-17 ci günleri panayır kurulur.
Evlerin % 5 i tek katlı olup evvelce inşaat malzemesi taş ve kerpiç idi. Halen taş ve tuğla kullanılmaktadır.
Helva, un, değirmentaşı, araba, kireç, tuğla, kiremit, mangal kömürü en mühim mamulleridir.
Kasabada mevcut 25 köprüden 5 i taş kemerli, 3 ü betonarme, diğerleri ahşaptır. Cumhuriyet meydanı ile Hidroelektrik santralının yanında 8 dönümlük baraj parkı, 9 dönümlük istasyon parkı, Belediyeye ait 40 dönümlük numune fidanlığı vardır.
Su kasabaya 1 Km. mesafede Tanrıverdi Pınarı isimli kaynaktan fenni tesisatla getirilmekte olup, sertliği 20,5 fransız derecesi olan bu suyun verimi 24 saatte ancak 950 M3 olduğundan ihtiyaca kâfi gelmemekte, 24 çeşme ile abonelere tevzi olunmaktadır.
İçme suyu, Menderes'in çıktığı ( Suçıkan ) mevkiinden getirilir. Bundan başka, halk, birkaç çeşmeden de faydalanır. Kasabaya 3 Km. uzaktaki ( Beşpınar ) kaynaklarından daha iyi bir suyun getirilmesi düşünülmekte idi.
1952 senesinde kasabaya 700 M. mesafeden kaptaj, isale, şebeke ve depo tesislerini havi olarak getirilen suyun 24 saatlik verimi 660 M3 tür.
Merkezde " Ilıksu " adında bir ılıca vardır. Hem içme hem banyo olarak kullanılır.
Muharrik kuvvet olarak ( Suçıkan ) suyu, sulama işlerinde de ( Ilıca, Düden, İncirli, Beşpınar,Dikici ) suları kullanılmaktadır. Hidroelektrik Santralı 15 metre sukutlu, 65 beygir kuvvetinde, saniyede 400 litre su sarfeden türbinlerle mücehhezdir. Cereyan; daimî, 50 Kw. takatında olup gündüzleri muayyen saatlerde, geceleri ise devamlı olarak kasabaya verilmektedir.
Hükümete ait 10 yataklı dispanser, eczahane, 3 hamam, 3 umumî helâ, 500 metre mesafede mezbaha, bir itfaiye teşkilatı vardır.
Su kuvvetiyle işliyen iki un fabrikası, sekiz un değirmeni, araba, pulluk, yaba, tırmık imalâthaneleri vardır.
Kasaba dışında da Suçıkan, Söğütdalı ve Çamlıköy gibi mesireler vardır.

KAZA- Afyon Vilayetine bağlıdır.
Kazanın yüzölçüsü 1627 Km.2, nüfusu 61862/1955, kesafeti 34 dür. Bu nüfusun 7040 ı Dinar'da, mütebakisi nahiye ve köylerde oturmaktadır.
Kaza vilayetin güney-batısında olup kuzeyini Denizli'nin Çivril ve Afyon'un Sandıklı, doğusunu Şuhut ve Isparta'nın Senirkent, Uluborlu, Keçiborlu, batısını Denizli'nin Çal, güneyini Burdur'un Merkez ve Yeşilova kazaları çevrelemektedir.

KAZANIN İDARÎ TAKSİMATI
Nahiyeler Merkezleri Bağlı köyler

Merkez Dinar 52
Başmakçı Başmakçı 13
Çölovası Haydarlı 15
Dazkırı Dazkırı 19
_______________________________________________

Yekûn 99

( 1950 Nüfus Sayımına göre köyleri )
Afşar 741
Akarca 242
Akcin 158
Akça 635
Akgün (Yeregiren ) 771
Akkeçili 176
Akkoyunlu 364
Akpınar 267
Akyarma ( İmadiye ) 450
Alacaatlı 55
Alpaslan 407
Arıköy 232
Aşağı Yenice 536
Avdan 601
Bademli 956
Baraklı 635
Başmakçı 3137
Beltarla 508
Bilgiç, Sofular, Alardıç 142
Bostancı 496
Bozan 506
Bozhüyük 833
Burhaniye ( Halaç ) 415
Burunkaya 282
Bülüçalanı 219
Cadı 387
Cerityaylası 363
Cumhuriyet 375
Çakıcı 286
Çamlı 230
Çapalı 638
Çayüstü, Kımıllı 688
Çevik 233
Çığrı 799
Çiftlik 444
Çürüklü 298
Darıcılar 280
Dazkırı 1225
Değişir 298
Deliler 325
Dikici 926
Doğanlı 621
Dombay 455
Duman 399
Eber 687
Eldere 62
Ergenli 146
Evciler 2380
Genceli 304
Göçek ( Kırıklar ) 895
Göçerli 379
Gökçeli 65
Gürden 348
Hacıbeşirli 450
Horu 531
Hasandede ( Mecidiye ) 271
Haydarlı 903
Hırka 229
İdris 344
İncesu 659
Kabaklı 76
Kadılar ( Kımıllı ) 629
Karaağaçkuyusu 461
Karahacılı 410
Karakuyu 375
Karataş ( Ahmediye ) 616
Kazanpınar 408
Keklicek 3152
Kınık 717
Kızıl 123
Kızıllı 347
Kızılviran 819
Körkuyu 218
Küllüce 91
Madenler 225
Muratlı 137
Norgaz 361
Ocaklı 397
Okcular 314
Ovacık 467
Örtülü 146
Porsama 482
Sarıkavak 322
Seydimelek 123
Sütlaç 727
Tatarlı 1389
Tekin ( Kürtler ) 360
Tugaylı 59
Uluköy ( Beyköy ) 1338
Yaka 638
Yapağlı 390
Yassıviran 102
Yayla ( Osmaniye ) 230
Yenice ( Körpeli ) 121
Yıprak 789
Yorgalar 664
Yukarıyenice 660
Yüreğil 966

Kaza arazisi kendi adını taşıyan genişçe bir ovanın üzerinde olup doğuda Kızılkuyu, güneyde Söğüt dağları, kuzeyde 2449 rakımlı Akdağ, batıda 1350 rakımlı Bozdağ'ın çevrelediği bu ova ile dağların ovaya müteveccih yer yer dikçe veya hafif meyilli, yamaçlarından ibarettir. Bu ovanın kuzey-batısını Işıklı göl ve bataklığı kaplamaktadır.
Kuzey-doğudan güney-batıya doğru yayılan ova; muhtelif kısımlardan ibaret olup Sandıklı'ya doğru uzanan Dombay, Dinar, Dazkırı ve Çölovası adlarında küçüklü büyüklü ovalar vardır.
Kazanın münakalesi Afyon-Burdur-Antaya arasındaki 25 numaralı Devlet şosesi ve Afyon-Dinar-Aydın demiryolu ile sağlanmaktadır. Çivril kasabası ile de bir kara yolu irtibatı vardır.
Arazinin çoğu ova ve bu ovaların ziraata elverişli olmasından, burada her çeşit ürün yetişmekte ve halk bilhassa ziraat ve meyvacılıkla geçinmektedir.
Başlıca hasılatı, buğday, arpa, mısır, fasulye, nohut ve mercimektir. Ayrıca en çok şeker pancarı yetiştiren yer bu kazadır. Meyvası boldur. Türkiye'de en iyi kendiri olan yerlerden biri de Dinar'dır; her yıl bol miktarda kendir yetiştirilir. İklimin ve toprağının elverişli olmasından, burada elde edilen kendirin ayrı bir özelliği vardır. Bundan başka keten tohumu da yetiştirilmektedir.
Sınırları kaplayan dağlarda 800 Km2 orman vardır.
Bataklıklar yüzünden sıtma az değildir. Bunları kurutmak için, çalışmalar devam ediyorsa da, henüz hastalık bütün bütün önlenememiştir.
200.000 dönüm otlağı bulunan kazada, hayvancılık da ileridir. Başta koyun olmak üzere her çeşit hayvan beslenir.
Dinar, ürünlerinden bir kısmını, bilhassa şeker pancarı olmak üzere meyva, yün ve deri gibi mallarını, dışarı gönderir.